Barazia gjinore

GSK-ja raporton se nisma të ndryshme kanë kontribuar në avancimin e barazisë gjinore, në përputhje me kërkesat e anëtarësimit në BE. Një nismë në proces e sipër është ajo e rishikimit gjithëpërfshirës së Ligjit "Për Barazinë Gjinore" të vitit 2008, i cili ka nisur në Shtator 2024. Në këtë proces rishikimi janë përfshirë në konsultime palë të ndryshme të interesuara, ku përfshihen edhe OShC-të.[1] Synimi i rishikimit të ligjit është eliminimi i diskriminimit me bazë gjinore, përkrahja e pjesëmarrjes së barabartë dhe integrimi i dimensionit të gjinisë në veprimet e qeverisë.

Buxheti për programet e politikave gjinore është rritur në mënyrë domethënëse në vitin 2024 duke kapur shifrën prej rreth 73 milionë €.[2] 38% e këtij buxheti ishte për nismat e lidhura me shëndetësinë dhe mbrojtjen sociale, ku përfshihen mbështetja për gratë e papuna me të paktën tre fëmijë, investimet në shërbimet shëndetësore për barrë-lindje dhe financimi i programit të bonusit për bebet. 28% e buxhetit ishte për politikat gjinore në arsim, për shembull politika që synojnë rritjen e arsimimit të vajzave nga familje me pamundësi ekonomike me bursa dhe mbështetje financiare, ato të lidhura me programet specifike për të ulur shkallën e braktisjes së shkollës, nismat për të nxitur pjesëmarrjen e vajzave në fushat e arsimit STEM dhe për të harmonizuar arsimin profesional me nevojat e tregut të punës.[3] Këto janë hapa të rëndësishëm për nxitjen e pjesëmarrjes së grave në ekonomi, megjithatë nevojiten përpjekje të mëtejshme, sidomos në fushat e arsimit dhe pjesëmarrjes në tregun e punës. Edhe pse nga viti 2023 shkalla e pjesëmarrjes në forcat e punës u rrit si për burrat dhe gratë, shkalla e rritjes për gratë ishte ende shumë më e ulët sesa për burrat. Për më tepër, ka ende një diferencë prej 13.1 pikë përqindje. [4]Kjo tregon një nevojë të vazhdueshme për masa të tjera që të mundësojnë pjesëmarrjen e grave në ekonomi, pasi pritshmëritë shoqërore dhe përgjegjësitë familjare ende kufizojnë pjesëmarrjen e tyre në forcat e punës.

Shqipëria ka marrë disa hapa pozitivë për të përmirësuar përfaqësimin gjinor në pjesë të ndryshme të jetës publike. Në korrik 2024 u ndryshua Kodi Zgjedhor, i cili përcakton se një në tre kandidatë të zgjedhur nga lista e hapur duhet të jetë grua.[5] Megjithatë, ka ende sfida për të garantuar që ky përfaqësim të jetë kuptimplotë. Edhe pse një numër i madh këshillash bashkiakë janë të përbërë nga gra, këto gra kanë shumë më tepër gjasë të hasin pengesa në pjesëmarrjen aktive. Tek këto pengesa hyn shkurajimi për të marrë fjalën dhe ndërprerja e fjalës kur ato flasin. Në të dy rastet kjo ndodh duke përdorur gjuhë vulgare ose mizogjinë.[7]

Për shkak të vështirësive të saj në arsimimin dhe fuqizimin politik, Shqipëria zbriti pesë vende më poshtë në Raportin për Hendekun Gjinor 2024, pavarësisht se pati përmirësim në parametrat e tjerë si shëndetësia dhe pjesëmarrja në ekonomi.[8] Kërkohet një mbledhje dhe analizë më sistematike dhe gjithëpërfshirëse e të dhënave për të monitoruar më mirë pabarazitë gjinore dhe për t'i pasur këto të dhëna dhe analizë si mbështetje në vendimet për politikat. Në këtë drejtim janë marrë hapa pozitivë, si Maratona e të Dhënave për Gjininë, e cila u organizua për herë të parë në Tetor 2024.[9] Kjo veprimtari synonte të tregonte mënyrën si analiza dhe pasja e të dhënave mund të hedhin dritë mbi pabarazitë gjinore dhe të nxitin zgjidhje të bazuara në evidenca. Shqipëria gjithashtu po bashkëpunon me Kosovën në kuadrin e Instrumentit për Barazinë Gjinore, i financuar nga BE-ja, për të forcuar qeverisjen e përgjigjshme ndaj gjinisë.[10] Në Qershor 2024 u organizuan një vizitë shkëmbimi dhe një seminar të përqendruar tek mekanizmat e standardizuar të raportimit dhe tek shkëmbimi i praktikave më të mira për të rritur kapacitetet e funksionarëve vendorë të ngarkuar me barazinë gjinore.[11] Edhe pse këto projekte përbëjnë përparim, angazhimi i vazhdueshëm për qasje të mbështetura në të dhëna dhe për politika gjithëpërfshirëse është thelbësor për të mbështetur dhe rritur më tej përparimet e bëra.

Punësimi i të rinjve

GSK-ja raporton se papunësia te të rinjtë vazhdon të jetë problem shoqëror dhe ekonomik urgjent në Shqipëri. Pavarësisht mungesës së vazhdueshme të krahut të punës në disa sektorë dhe uljes së përgjithshme të papunësisë, rreth një e pesta e të rinjve të grupmoshës 15-29 vjeç vazhdojnë të jenë të papunë.[12] Janë disa faktorë që intensifikojnë pasojat negative të njëri-tjetrit dhe mbajnë të palëvizur këtë normë të lartë papunësie.

Thuajse gjysma e të rinjve në grupmoshën 15-29 vjeç nuk ishin të përfshirë në punësim, arsim ose trajnim në fillim të vitit 2025, prandaj ata janë klasifikuar si NEET (të rinj që nuk janë as në punësim, as në arsim apo trajnim).[13] Shkalla më e lartë e papunësisë u konstatua te personat me arsim të mesëm. Kjo shkallë ishte edhe më e lartë sesa te personat me arsim fillor. Arsimi profesional është i pazhvilluar në arsimin e mesëm. Vetëm 18% e nxënësve të arsimit të mesëm ishin regjistruar në shkolla profesionale.[14]

Ka një mospërputhje midis aftësive të të rinjve shqiptarë dhe atyre që kërkohen nga bizneset. Mungesa e krahut të punës prek kryesisht sektorët që kërkojnë aftësi të ulëta, të cilët jo me doemos tërheqin nxënësit dhe të diplomuarit e arsimit të mesëm. Kjo ka çuar drejt një rrethi vicioz, në të cilin bizneset shqiptare akuzojnë qeverinë se nuk ka krijuar një sistem arsimor që t'u përgjigjet nevojave të tregut të punës dhe institucionet e punës akuzojnë bizneset se nuk po zhvillojnë degë që kërkojnë aftësi të larta, të cilat të përdorin plotësisht aftësitë e nxënësve. Për shkak të kësaj mospërputhjeje, shumë të diplomuar me aftësi të larta punojnë në profesione me aftësi të ulëta.

Shkalla e lartë e papunësisë te të rinjtë dhe mospërputhja midis arsimit dhe tregut të punës ka shtyrë një numër të madh të rinjsh shqiptarë me aftësi të emigrojnë. Shtysë të mëtejshme përbëjnë pagat më të larta, punësimi më i qëndrueshëm dhe shërbimet më të mira sociale që ofrohen në Shtetet Anëtare të BE-së. Ky emigrim e vendos stabilitetin afatgjatë të ekonomisë shqiptare nën tension dhe investimet publike që synojnë të rinjtë nuk sjellin përfitime shoqërore-ekonomike për vendin.[15]

Për t'iu përgjigjur këtyre sfidave, qeveria shqiptare vuri në zbatim dy strategji. Strategjia Kombëtare e Punësimit dhe Aftësive mbulon periudhën 2023-2030 dhe përpiqet të rritë programet e tregut të punës, arsimin profesional dhe mundësitë për punësimin e të rinjve.[16] Kështu, fokusi i saj është kryesisht te zhvillimi i aftësive dhe përputhja midis kërkesës dhe ofertës në tregun e punës. Zhvillimi i Aftësive për Programin e Punësimit mbulon periudhën 2023 - 2027 duke u fokusuar tek arsimi profesional e trajnimi si dhe tek bashkëpunimi ndërmjet institucioneve publike dhe private nëpërmjet rritjes së bashkëpunimit dhe forcimit të kapaciteteve institucionale.[17] Edhe pse këto nisma me siguri mund të ndihmojnë në trajtimin e disa faktorëve që mbështetin papunësinë e të rinjve, nevojiten reforma më gjithëpërfshirëse. Në mënyrë specifike, reformat duhet të synojnë krijimin e kushteve që lejojnë pjesëmarrje më të gjerë në tregun e punës dhe harmonizim më të mirë ndërmjet aftësive dhe mundësive të punësimit. Zgjerimi i qasjes në kujdesin për fëmijët dhe të moshuarit do t'u bënte të mundur grave dhe prindërve të rinj të kërkojnë dhe mbajnë një punë, pa qenë të kushtëzuar nga përgjegjësitë familjare. Në të njëjtën kohë, krijimi i instrumenteve nxitëse të shënjestruara për punëdhënësit si subvencione për pagat, përfitime në tatime dhe skema për stazhet e punës do të inkurajonin punësimin dhe mbajtjen në punë të të rinjve, grave dhe grupeve të tjera të papërfaqësuara. Rritja e orientimit për karrierën dhe shërbimet e punësimit do të siguronin që arsimimi dhe trajnimi të përkthehen në rezultate të prekshme punësimi, duke përmirësuar ndërkohë infrastrukturën digjitale dhe duke ofruar trajnime për aftësitë digjitale si në zonat urbane ashtu edhe në ato rurale, të cilat do të përgatitnin krahun e punës për kërkesat në rritje të tregut të punës.

[1] UN Women Albania (2024), “Albania reviews its Gender Equality Law”: https://albania.unwomen.org/en/stories/news/2024/09/albania-reviews-its-gender-equality-law

[2] UN WOMEN Europe and Central Asia (2024), “Take Five: By integrating gender considerations into targeted measures and activities, the ministry ensures that its initiatives are responsive to the unique challenges faced by women and girls, leaving no one behind”: https://eca.unwomen.org/en/stories/take-five/2024/12/take-five-by-integrating-gender-considerations-into-targeted-measures-and-activities-the-ministry-ensures-that-its-initiatives-are-responsive-to-the-unique-challenges-faced-by-women-and-girls-leaving-no-one-behind

[3] CNA Article “73 million euros from the 2024 budget for gender equality”, July 2024 https://www.cna.al/english/aktualitet/73-milione-euro-nga-buxheti-2024-per-barazine-gjinore-i403858

[4] INSTAT (2024), “Trimester Labour Force Statistics”: https://www.instat.gov.al/media/14995/lfs-q4-2024.pdf

[5] Albanian Times (2025), “Electoral lists divide power between party leaders and voters in Albania’s upcoming elections”: https://albaniantimes.al/electoral-lists-divide-power-between-party-leaders-and-voters-in-albanias-upcoming-elections/

[7] BalkanInsight (2024), ” Women on Albanian Councils Told to ‘Shut Up’, Study Reveals”: https://balkaninsight.com/2024/05/31/more-numerous-but-voiceless-study-exposes-gender-inequality-in-albania-municipal-councils ; Smart Balkans (2024), “Beyond Numbers: Addressing the Gender Gap in Albanian Municipal Councils (Post-Quota)”: https://smartbalkansproject.org/smart-news/albania/beyond-numbers-addressing-the-gender-gap-in-albanian-municipal-councils-post-quota/

[8] Euronews Albania (2024), “Gender Gap Report 2024| Albania ranks 23rd in the world. Loses 6 places”: https://euronews.al/en/gender-gap-report-2024-albania-ranks-23rd-in-the-world-loses-6-places

[9] UN Women Europe and Central Asia (2024), “Albania’s first Gender Datathon spurs youth and activists to spotlight gender inequalities and drive change”: https://eca.unwomen.org/en/stories/feature-story/2024/11/albanias-first-gender-datathon-spurs-youth-and-activists-to-spotlight-gender-inequalities-and-drive-change

[10] UN Women Europe and Central Asia (2024), “Advancing Gender Equality in Governance: Kosovo* and Albania Collaborate for EU Integration through EU-Funded Gender Equality Facility”: https://eca.unwomen.org/en/stories/news/2024/07/advancing-gender-equality-in-governance-kosovo-and-albania-collaborate-for-eu-integration-through-eu-funded-gender-equality-facility

[11] UN Women Europe and Central Asia (2024), “Advancing Gender Equality in Governance: Kosovo* and Albania Collaborate for EU Integration through EU-Funded Gender Equality Facility”: https://eca.unwomen.org/en/stories/news/2024/07/advancing-gender-equality-in-governance-kosovo-and-albania-collaborate-for-eu-integration-through-eu-funded-gender-equality-facility

[12] World Bank (2025), “Albania Poverty and Equity Brief : April 2025 (English)”: https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/099328104212536745

[13] Albanian Daily News (2025), “Half of Youths Out of Labour Market, Education”: https://albaniandailynews.com/news/half-of-youths-out-of-labor-market-education

[14] Hashtag.al (2025), “The highest unemployment rate affects people with secondary education”: https://www.hashtag.al/en/index.php/2025/03/23/papunesia-me-e-larte-kap-personat-me-arsim-te-mesem

[15] Albanian Times (2024), “Albania’s youth emigration poses economic challenge: new report by WFD”: https://albaniantimes.al/albania-youth-emigration-economic-challenge

[16] IFM ELibrary (2024), “Albania: 2023 Article IV Consultation-Press Release and Staff Report”: https://www.elibrary.imf.org/view/journals/002/2024/007/article-A001-en.xml

[17] UNEP-LEAP (2025), “Decision no. 173, dated 24.3.2023 on the approval of the National employment and capabilities Strategy 2023-2030, the Action Plan for its implementation, as well as Youth guarantee implementation Plan 2023–2024.”: https://leap.unep.org/en/countries/al/national-legislation/decision-no-173-dated-2432023-approval-national-employment-and

Paga të përshtatshme dhe baraspesha midis punës e jetës

Në vitin 2024, në Shqipëri pagat u rritën në vlerë nominale, kryesisht falë Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 113, datë 1 Mas 2023, i cili rriti pagën minimale në 40 000 lekë në muaj (afërsisht 407 € në fillim të vitit 2025).[1] Në vitin 2024, në Shqipëri pagat u rritën në vlerë nominale, kryesisht falë Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 113, datë 1 Mas 2023, i cili rriti pagën minimale në 40 000 lekë në muaj (afërsisht 407 € në fillim të vitit 2025).[2] Paga mesatare bruto u rrit me 11.2%, gjë që përfaqëson një rritje më të moderuar sesa rritja e pagës minimale për të njëjtën periudhë, duke treguar ulje në pabarazinë e pagave. Pavarësisht këtyre rritjeve, pagat në Shqipëri janë ndër më të ulëtat në rajonin e Ballkanit Perëndimor.

Një tregues i zhvilluar nga Eurostat tregon një strukturë të ngjashme për fuqinë blerëse. Standardet e fuqisë blerëse përdorin të dhënat (më të fundit të disponueshme) për barazinë në fuqinë blerëse për të ulur efektin e dallimeve në çmime midis vendeve. Këto Standarde tregojnë se çmimet në Shqipëri janë ndër më të lartat në rajon, kështu fuqia blerëse e pagës minimale është e ulët - në fakt është më e ulëta në Evropë.[3] Kësisoj, vlera reale e pagës minimale dhe e rritjeve të saj është e kufizuar. Sipas Eurostat-it, në raport me standardin e fuqisë blerëse (PPS), paga minimale në Shqipëri në mes të vitit 2024 pikëzohej me 556 PPS, duke e renditur atë si më të ultën në Evropë.[4] Qeveria ka shpallur plane për të rritur pagat në sektorin publik me 40% deri në fund të vitit 2025 me qëllimin për t'i harmonizuar ato me standardet rajonale dhe për të përmirësuar mbajtjen e punonjësve.[5] Por ka ende mjaft probleme për të zgjidhur për t'i bërë pagat më të përshtatshme, përfshirë këtu hendekun në rritje ndërmjet pagës nominale e asaj reale si dhe faktorët strukturorë si shkalla e lartë e punës së padeklaruar dhe pabarazitë ndërmjet rretheve.

Ligji Nr. 91/2024 e hoqi detyrimin e punëmarrësve për t'i marrë pushimet vjetore në blloqe javësh pune të plota. Ligji po ashtu rriti pushimet vjetore të paguara në 22 ditë pune. Këto masa janë të harmonizuara me standardet evropiane të punës dhe u japin punëmarrësve shqiptarë më shumë pushime, të cilat mund të përdoren në mënyrë më elastike. Si të tilla, ato kontribuojnë pozitivisht në baraspeshën midis punës dhe jetës së shqiptarëve.

Shëndeti dhe siguria në punë

GSK-ja raporton se Shqipëria ka përmirësuar shëndetin dhe sigurinë në punë dhe vazhdon t'u afrohet standardeve evropiane. Një përmirësim madhor ishte miratimi i Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 268[6] (Shkurt VKM), i cili zbaton Ligjin Nr. 32/2016 "Për garantimin e sigurisë së punës të pajisjeve dhe instalimeve nën presion".[7] Ligji detyron punëdhënësin (dhe të tjerët të quajtur operatorë ekonomikë) të nënshkruajnë kontratë sigurimi për përgjegjësi civile, nëse kanë në pronësi ose shfrytëzojnë pajisje ose instalime nën presion.[8] Ky sigurim duhet të mbulojë periudhën gjatë së cilës pajisja është e instaluar si dhe periudhën e shfrytëzimit të saj. Si ligji në fjalë ashtu edhe VKM-ja zbatuese synojnë mbrojtjen e jetës, shëndetit dhe sigurisë së punonjësve që i përdorin këto pajisje dhe të mjedisit.

Inspektorati Shtetëror i Punës dhe Shërbimeve Shoqërore (IShPSSh) raporton se ka kryer rreth 190 000 inspektime, duke u përqendruar te sektorët me risk të lartë si ndërtimi, të cilat çuan në regjistrimin e 177 aksidenteve në vendin e punës. Megjithatë, raportimet flasin për mungesë të përgjegjësisë penale dhe civile në incidentet me humbje jete, duke shkaktuar shqetësim për llogaridhënien dhe zbatimin e rregulloreve të sigurisë.[9] Këto shqetësime kanë shkaktuar mobilizim të madh të punëtorëve, duke kulmuar në protestën e punëtorëve nga të gjithë sektorët më 1 Maj 2024, në të cilën ata kërkuan dinjitet në punë, paga të denja dhe respektim të të drejtave të punës.[10] Për të rritur kapacitetet e inspektimit u morën disa masa, ndër to edhe zhvillimi i një platforme digjitale për vlerësimin e riskut dhe për orientimin e inspektorëve.

Një problematikë që mbetet kritike është mungesa e mjekëve të specializuar për shëndetin në punë. Si pasqyrim i mospërputhjes së përgjithshme ndërmjet kërkesë-ofertës së tregut të punës në Shqipëri, nuk ekzistojnë programe akademike të posaçme për këtë profesion. Në këto kushte, mjekët e përgjithshëm i ushtrojnë këto role pa trajnim të specializuar, duke kompromentuar kështu cilësinë e shërbimeve për shëndetin dhe sigurinë në punë. Nevojiten reforma arsimore për të harmonizuar si duhet kërkesën dhe ofertën e tregut për këta mjekë të specializuar dhe për të rritur cilësinë e shërbimeve për shëndetin dhe sigurinë në punë.

Praktika të mira:

Gjatë vitit 2024 dhe 2025 u organizuan nisma të ndryshme që synonin të përmirësonin të kuptuarit nga ana e Inspektoratit të Punës të rolit të tij konkret në kontekstin brenda Shqipërisë dhe në atë të BE-së. EU-OSHA mbështeti një seminar të mbajtur në Tiranë në Qershor 2024. Ky seminar përkrahu dialogun social si dhe rolin e inspektoratit të punës në zbatimin e politikave në fushën e Sigurisë dhe Shëndetit në Punë.[11] Në muajin Mars 2025, IShPSS-ja mori pjesë në një sesion trajnimi të Agjencisë Evropiane për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i cili synonte të rriste kuptimin e parimeve të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë të BE-së nga inspektorët. Ky sesion trajnimi u përdor edhe për të prezantuar strategjinë e Shqipërisë për Sigurinë dhe Shëndetin në punë për periudhën 2025-2029, që ajo po përpiqet të zbatojë dhe të jetë e harmonizuar me Direktivat e BE-së.[12] Së fundmi, nisën nga puna platformat digjitale pilote të mbështetura nga ILO-ja për inspektimet e punës dhe vlerësimin e riskut të vendit të punës me qëllimin për të përmirësuar efekshtmërinë dhe transparencën.[13]

Dialogu social

GSK-ja ka përmendur shprehimisht disa zhvillime në strukturën e kuadrit të dialogut social të Shqipërisë. Shqipëria ka një strukturë dialogu trepalësh ku përfshihen sindikatat, punëdhënësit dhe qeveria. Institucioni qendror përgjegjës për të ndihmuar dialogun ndërmjet këtyre palëve është Këshilli Kombëtar i Punës (KKP). Megjithatë, KKP-ja rezulton se nuk ka funksionuar nga ana operative, pasi në vitin 2023 u mbajt vetëm një takim ndërsa në vitin 2024 asnjë.[14] Një raport i Komisionit Evropian ia ka atribuuar këtë mosfunksionim ngurrimit të qeverisë për të marrë pjesë në diskutime si dhe kapacitetit të kufizuar të partnerëve socialë për të mbrojtur me efektshmëri rolet e tyre.[15] Mosveprimi i këtij institucioni qendror ka penguar rëndë ndikimin e sindikatave në reformat e politikave të punës, duke lënë të patrajtuara mjaft prej shqetësimeve të punëtorëve. Këto problematika janë rënduar më tej nga mungesa e një Ministrie të Punës enkas për këtë çështje që prej vitit 2019.[16] Janë bërë përpjekje për të rritur funksionimin e KKP-së, si emërimi i anëtarëve të rinj dhe nisma që përpiqen të rritin kapacitetin e sekretariatit të këtij këshilli. Megjithatë, duke qenë se komitetet e specializuara brenda KKP-së nuk janë operacionale, këto përpjekje mbeten kryesisht pa ndonjë ndikim thelbësor.[17] Së fundi, një organizim i sindikatave i themeluar kohët e fundit, Unioni i Sindikatave të Shqipërisë (USSh), nuk përfaqësohet në KKP. Ky mospërfaqësim është veçanërisht shqetësues, sepse USSh-ja përpiqet të bashkojë sindikatat në rrethe për të mbrojtur më mirë të drejtat e punëtorëve.[18] Kjo gjë ka ngritur shqetësime për gjithëpërfshirjen e përfaqësuesve të punëtorëve në KKP.

[1] HG.org. LeadingLawyers, Minimum Wage Changes in Albania, https://www.hg.org/legal-articles/minimum-wage-changes-in-albania-64708 ; Eurostat (2025), “Minimum Wages”: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tps00155/default/table?lang=en

[2] Ibid.

[3] CNA (2024), “Even after the increases, the minimum wage in Albania remains the lowest in Europe, according to purchasing power”: https://www.cna.al/english/ekonomi/edhe-pas-rritjeve-paga-minimale-ne-shqiperi-mbetet-me-e-uleta-ne-europe—i407546

[4] Eurostat (2025) Minimum wage statistics: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Minimum_wage_statistics

[5] International Monetary Fund (2024), “Albania: 2023 Article IV Consultation-Press Release and Staff Report”: https://www.elibrary.imf.org/view/journals/002/2024/007/article-A001-en.xml

[6] Official Gazette Publication, DCM No.268 on “Implementing provisions of the Law on guaranteeing the safety of the operation of the equipment and installations under pression”: https://www.albsig.al/wp-content/uploads/2024/06/VKM-Sigurimi-i-Pergjegjesise-se-Eneve-Nen-Presion.pdf

[7] Official Gazette Publication, Law No 32/2016 on guaranteeing the safe operation of pressurized equipment and installations, Retrieved from https://infrastruktura.gov.al/wp-content/uploads/2017/10/55-2016.pdf

[8] KPMG (n.d.), “Implementing provisions of the Law on guaranteeing the safety of the operation of the equipment and installations under pression”: https://kpmg.com/al/en/home/insights/2024/05/implementing-provisions-of-the-law-on-guaranteeing-the-safety-of.html

[9] DecentWorkBalkans and Edison Hoxha (n.d.), “Albania – INDICATORS OF THE QUALITY OF WORKERS’ RIGHTS”: https://decentworkbalkans.com/facts/albania-fact-sheet/

[10] CLR (2025), “Massive protest on May 1st: Albanian workers demand dignity, fair wages and safe working conditions”: https://clr.al/massive-protest-on-may-1st-albanian-workers-demand-dignity-fair-wages-and-safe-working-conditions/

[11] EU-OSHA blog (2024), “EU-OSHA and EU OSH practices in Tirana”: https://osha.europa.eu/en/blog/eu-osha-and-eu-osh-practices-tirana-albania

[12] EU-OSHA Blog (2025), “EU-OSHA delivers a training session on EU OSH principles to the Albanian State Labour Inspectorate and Social Service (FOP authority)”: https://osha.europa.eu/en/blog/eu-osha-delivers-training-session-eu-osh-principles-albanian-state-labour-inspectorate-and-social-service-fop-authority

[13] UN Geneva (2024), “CESCR Albania Review 2024”: https://www.ungeneva.org/en/news-media/meeting-summary/2024/09/examen-de-lalbanie-au-cescr-les-experts-du-comite-font-part-de

[14] DecentWorkBalkans and Edison Hoxha (2025), “Albania – INDICATORS OF THE QUALITY OF WORKERS’ RIGHTS”: https://decentworkbalkans.com/facts/albania-fact-sheet/

[15] European Commission (2024), “Albania 2024 Report”: https://enlargement.ec.europa.eu/document/download/a8eec3f9-b2ec-4cb1-8748-9058854dbc68_en?filename=Albania%20Report%202024.pdf

[16] DecentWorkBalkans and Edison Hoxha (n.d.), “Albania – INDICATORS OF THE QUALITY OF WORKERS’ RIGHTS”: https://decentworkbalkans.com/facts/albania-fact-sheet/

[17] Socieux (2024), “Terms of reference for onsite training missions or e-learning activities”: https://socieux.eu/wp-content/uploads/2025/04/2024-21-ALB_Act3_TOREX_28-4-2025.pdf

[18] Ibid.

Qaja te kujdesi shëndetësor cilësor

Financimi për kujdesin shëndetësor në Shqipëri u rrit me 5% duke kapur shifrën 1 miliard € për vitin 2025 dhe kjo është shifra më e lartë se kurrë.[1] Veçanërisht, 130 milionë € u caktuan për rimbursimin e ilaçeve bazë për rreth 400 000 qytetarë. Megjithatë, kostoja e kujdesit shëndetësor për individët është problem i vazhdueshëm. Në vitin 2024, shqiptarëve iu desh të mbulonin nga xhepi afërsisht 60% të totalit të shpenzimeve shëndetësore, me një total prej 160 milionë € pagesa personale të shpenzuara vetëm për produkte farmaceutike.[2] Edhe pse caktimi i këtij buxheti të rritur është hap në drejtimin e duhur, ka një nevojë të qartë për politika më gjithëpërfshirëse rimbursimi për ilaçet.

Rritja e buxhetit synon përmirësimin e shërbimeve për personat e cenueshëm përmes nismave të tjera. Për shembull, programi i ndërmjetësuesve të shëndetit përpiqet të mbushë hendekun ndërmjet shërbimeve shëndetësore dhe grupeve të pakicave si romët dhe egjiptianët.[3] Këto programe janë rezultat i bashkëpunimit ndërmjet qeverisë shqiptare, partnerëve të saj dhe Fondit të Kombeve të Bashkuara për Popullsinë (UNFPA). Ata përqendrohen te ndërgjegjësimi për rreziqet e lidhura me shëndetin dhe zbulimin e hershëm të sëmundjeve. Kjo bëhet me anë të takimeve në komunitet, gjatë të cilëve një anëtar i komunitetit të pakicës njofton anëtarët e tjerë të atij komuniteti për rreziqet shëndetësore ndaj të cilëve komuniteti mund të jetë më i ekspozuar dhe si të zbulohen simptomat e këtyre rreziqeve. Pjesë e rritjes së buxhetit synon edhe përmirësimet strukturore, si investime në infrastrukturën spitalore. Këto investime duhet të përdoren për të trajtuar informacionin e munguar strukturor dhe mangësitë e sektorit të shëndetësisë në aksesueshmëri. Një raport i OJF-ve për pakicat ka identifikuar mungesë strukturore në transparencë, komunikim dhe aksesueshmëri fizike në drejtoritë rajonale të shëndetësisë.[4]

Përveç kësaj, investimet shtesë në shërbimet publike të kujdesit janë tejet të nevojshme nën dritën e nevojave në rritje të popullsisë së moshuar. Ndërsa thuajse gjysma e popullsisë mbi 65 vjeç vuan nga sëmundje të shumta, vetëm 2% e tyre marrin kujdes afatgjatë të përshtatshëm.[5] Kjo problematikë ka kohë që ka tejkaluar aftësitë e kujdesit nga familja dhe shërbimet publike duhet të zgjerohen për të mbështetur dhënësit e kujdesit në familje.[6] Shqipëria ka bërë njëfarë progresi në këtë kuadër me anë të bashkëpunimeve me projektin "Health for All" dhe ka zgjeruar disa shërbime kujdesi në familje. Projekti "Health for All" është projekt zhvillimor që synon përmirësimin e kujdesit shëndetësor për shqiptarët dhe grupet e cenueshme në Shqipëri. Deri në Prill 2024, projekti ishte shtrirë në 120 qendra shëndetësore ndër 17 njësi vendore të kujdesit shëndetësor dhe ka dhënë mbështetje mjekësore në shtëpi për pacientë me sëmundje kronike dhe pamundësi lëvizjeje.[7] Kjo kategori mbulon jo vetëm të moshuarit, duke kontribuar shumë në dhënien e një kujdesi shëndetësor cilësor për grupe të tilla si personat me aftësi të kufizuar.

[1] Albanian Times (2024), “Minister of Health presents ‘historic’ 2025 budget amidst opposition criticism”: https://albaniantimes.al/albania-2025-health-budget/

[2] Albanian Times (2024), “WHO: Albania tops Europe in out-of-pocket healthcare spending”: https://albaniantimes.al/albania-healthcare-spending-2024;     CNA (2025), “Albanians financed 160 million euros of pharmaceutical products from their own pockets in 2024”: https://www.cna.al/english/ekonomi/shqiptaret-financuan-nga-xhepi-160-mln-euro-produkte-farmaceutike-me-202-i421617

[3] UNFPA Albania (2024), “Health mediators playing key role in improving equal access to health care for Albania’s most vulnerable communities”: https://albania.unfpa.org/en/news/health-mediators-playing-key-role-improving-equal-access-health-care-albanias-most-0

[4] Citizens Channel (2024), “Monitoring reveals deficiencies in transparency and access to education and health”: https://citizens.al/en/2024/12/10/monitorimi-zbulon-mangesi-per-transparence-dhe-qasje-ne-arsim-e-shendetesi/

[5] Gazeta Tema (2024), “Albania faces urgent challenge in elderly healthcare as population ages”: https://english.gazetatema.net/society/albania-faces-urgent-challenge-in-elderly-healthcare-as-population-ages-i337339

[6] ILO (2022), “Albania faces a growing need of long-term care for its elderly population”: https://www.ilo.org/resource/news/albania-faces-growing-need-long-term-care-its-elderly-population

[7] Health for All Project (2024), “Expansion of Home Care – Progress, Successes, and Challenges”: https://www.hap.org.al/en/shtrirja-e-kujdesit-shendetesor-ne-banese-ecuria-sukseset-dhe-sfidat/

Monitori "CIVICUS" vazhdon ta klasifikojë hapësirën civile të Shqipërisë si "Të ngushtuar", klasifikim ky që ka mbetur i pandryshuar që prej vitit 2018.[1] Klasifikimi "i ngushtuar" do të thotë se individët dhe OShC-të janë ende të aftë të ushtrojnë të drejtat e tyre për t'u organizuar, për tubim paqësor dhe për t'u shprehur. Megjithatë, ka raste që ndodhin shkelje të këtyre të drejtave. Për shembull, në mes të vitit 2024 kanë ndodhur disa incidente në të cilat liria e medias është penguar ose sulmuar.[2] Gazetarët kanë hasur pengesa gjatë raportimit të zgjedhjeve në universitete dhe organet e mediave (bashkë me llogaritë e tyre në rrjetet sociale) kanë qenë rregullisht shënjestër e sulmeve kibernetike.

Hapësirë e aftë për shoqërinë civile

GSK-ja raporton se Shqipëria ka bërë disa përparime drejt krijimit të mjedisit mundësues për shoqërinë civile, por ka ende sfida serioze për të kapërcyer.

Në Mars 2025, Programi Rajonal i UNDP-së për Demokracinë Vendore në Ballkanin Perëndimor 3 (ReLOaD3) nxori një thirrje që Organizatat e Shoqërisë Civile dhe grupe të tjera t'i bashkohen Grupit Këshillimor të këtij Programi në Shqipëri.[3] Programi përbën një mundësi tjetër për t'u dhënë hapësirën OShC-ve të ndryshme të japin kontribut në qeverisjen dhe vendimmarrjen vendore duke bërë të ditura perspektivat e tyre.

Këto nisma tregojnë përparim në rritjen e pjesëmarrjes dhe përfshirjes së OShC-ve në krijimin dhe zbatimin e politikave. Sidoqoftë, edhe pse hapësira e shoqërisë civile është përmirësuar në nivelin formal, mjaft faktorë e kanë penguar atë të jetë më e efektshme. Raporti i OShC-ve u mënjanua gjatë hartimit të programit të buxhetit vjetor dhe afatmesëm të Shqipërisë për periudhën 2025–2027, edhe pse ato janë të lejuara me ligj të marrin pjesë në konsultimin publik.[4] Organizatat kanë ngritur shqetësime për transparencën dhe përfshirjen në planifikimin buxhetor, duke theksuar mungesën e përgjigjes së organizmave publikë ndaj kërkesave të tyre për përfshirje. Në mënyrë të ngjashme, pjesëmarrja në zbatimin e Agjendës së Reformave të Shqipërisë është penguar në mënyrë të qënësishme nga mungesa e angazhimit të zyrës së Kryenegociatorit në takimet e organizuara nga shoqëria civile dhe nga botimi i vonuar i Agjendës së Reformave.[5] Këto pengesa kanë kufizuar rëndë kontributet e rëndësishme dhe ndikuese për t'u siguruar që reformat të jenë të gjithanshme dhe gjithëpërfshirëse. OShC-të i dërguan një letër të hapur qeverisë shqiptare, duke i kërkuar të tregojë vullnet më të fortë politik si në hartimin, ashtu edhe në zbatimin e Udhërrëfyesit 2024–2027 për një Mjedis Mundësues për Zhvillimin e Shoqërisë Civile.[6] Letra përmendte nevojën për konsultime të zgjeruara, për përparësi të qarta, për ngritjen e strukturave të qarta që të mbikëqyrin ekzekutimin Udhërrëfyesit dhe për të siguruar transparencën dhe llogaridhënien.

Përfshirja e shoqërisë civile në negociatat e anëtarësimit në BE

GSK-ja raporton se ka pasur progres në rritjen e dialogut ndërmjet organizatave të shoqërisë civile dhe institucioneve qeveritare për procesin e anëtarësimit në BE, por nevojitet ende përparim për të siguruar që ky dialog të jetë kuptimplotë dhe i hapur ndaj të gjitha llojeve të OShC-ve. Platforma e Partneritetit për Integrimin Evropian është krijuar për të ndihmuar dhe strukturuar pjesëmarrjen dhe informimin e OShC-ve, por në praktikë ajo ka rezultuar e paefektshme.[7] Takimet janë të rralla, nuk ka mekanizma reagimi dhe procesi i përfshirjes së kontributeve nga OShC-të është i paqartë. Informacionet për procesin e negociatave nuk gjenden lehtë ose nuk janë të disponueshme për publikun; edhe kur janë të disponueshme nuk kuptohen lehtë nga OShC-të pa ekspertizë të specializuar. Prandaj, pjesëmarrja e tyre është pa thelb dhe është bërë simbolike, duke kufizuar dobinë dhe efektshmërinë e saj.

Përveç ekspertizës së kërkuar teknike për BE-në, ka edhe faktorë të tjerë që pengojnë pjesëmarrjen e OShC-ve më të vogla, të cilat shpesh ndodhen në rrethe.[8] Pjesa më e madhe e mundësive për angazhim organizohen në kryeqytetin e Shqipërisë, Tiranë, dhe distanca fizike është faktor i rëndësishëm për nënpërfaqësimin e organizatave rurale, të pakicave rome e egjiptiane dhe të atyre rinore. Përveç kësaj, shumë OShC më të vogla hasin sfida të brendshme të lidhura me financimet dhe mbështetjen nga donatorët. Ndaj nevojiten hapësira dhe kanale të përkushtuara për të garantuar pjesëmarrjen e këtyre OShC-ve në dialogun politik dhe në konsultimet specifike sipas sektorit. Komiteti Ekonomik dhe Social Evropian i bën jehonë nevojës për t'u siguruar që ato të munden të marrin pjesë. Një sesion enkas ndërmjet Komitetit dhe organizatave rinore shqiptare u përqendrua te rëndësia e pjesëmarrjes së të rinjve në procesin e integrimit në BE. Ky sesion theksoi nevojën për mekanizma më të strukturuar për pjesëmarrjen e të rinjve dhe të shoqërisë civile në negociatat për anëtarësim.[9]

Perceptimi në rritje për favorizim politik në rastin e takimeve këshillimore është bërë çështje e ngutshme. OShC-të raportojnë se ndihen nën trysninë për vetëcensurim dhe për t'iu shmangur kritikave ndaj reformave nga frika se nuk ftohen në mbledhjen pasuese.[10] Kjo dëmton lirinë e shoqërisë civile duke dobësuar funksionin e saj si organizëm kontrolli. Pjesëmarrja e lirë dhe e vërtetë e shoqërisë civile është thelbësore për shëndetin e një demokracie si dhe është një prej vlerave themelore të BE-së. Ndaj nevojiten shumë përmirësime për të siguruar që OShC-të të marrin pjesë në mënyrë të efektshme dhe kuptimplote në Shqipëri.

Praktika të mira:

Në Shkurt 2025, përfaqësues nga OShC-të shqiptare morën pjesë në takime me institucione të BE-së në Bruksel, të cilat u përqendruan në ecurinë e Shqipërisë drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian.[11] Një temë e përsëritur në këto takime është përfshirja e kufizuar e OShC-ve në Agjendën e Reformave të Shqipërisë, gjë që ka qenë pikë shqetësimi si për përfaqësuesit e shoqërisë civile, ashtu edhe për zyrtarët e BE-së. Pjesëmarrësit në këtë dialog kanë bërë thirrje të vazhdueshme për rritje të bashkëpunimit ndërmjet qeverisë dhe shoqërisë civile për të përshpejtuar reformat dhe për të përmirësuar transparencën e tyre. Këto thirrje janë në harmoni me objektivat më të gjera të BE-së për të forcuar qeverisjen demokratike, shtetin e së drejtës dhe llogaridhënien publike në shtetet kandidate.

U nënvizua rëndësia e rolit të shoqërisë civile në monitorimin dhe garantimin e pjesëmarrjes së publikut. Takimi u përqendrua në përfshirjen e kufizuar të OShC-ve në Agjendën e Reformave të Shqipërisë dhe pjesëmarrësit bënë thirrje për bashkëpunim më të madh për të përshpejtuar reformat dhe për të rritur transparencën e tyre.

[1] CIVICUS (2025), CIVICUS Monitor – Albania: https://monitor.civicus.org/country/albania/

[2] Safe Journalists (2024), “Albania Media Landscape – 2024 Summer Brief”: https://safejournalists.net/albania-media-landscape-2024-summer-brief

[3] UNDP Albania (2023), “Public Call to Civil Society Organizations, Academic Institutions, and Individuals for membership in the Advisory Group of the Regional Programme on Local Democracy in the Western Balkans 3 (ReLOaD3) in Albania”: https://www.undp.org/albania/news/public-call-civil-society-organizations-academic-institutions-and-individuals-membership-advisory-group-regional-programme-local

[4] Citizens Channel (2024), “Civil society was sidelined in the annual and mid-term budget consultations”: https://citizens.al/en/2024/11/19/shoqeria-civile-u-menjanua-ne-konsultimet-per-buxhetin-vjetor-dhe-afatmesem

[5] European Western Balkans (2024), “Albanian CSOs call for increased cooperation with the state in implementation of the Reform Agenda”: https://europeanwesternbalkans.com/2024/12/24/albanian-csos-call-for-increased-cooperation-with-the-state-in-implementation-of-the-reform-agenda

[6] National Resource Centre for Civil Sociaty Albania (2025), “OPEN LETTER – On the Assessment of the Roadmap for Government Policy Towards an Enabling Environment for Civil Society Development 2019–2023 and the Drafting of the Roadmap for the period 2024–2027”: https://resourcecentre.al/2025/02/24/open-letter-on-the-assessment-of-the-roadmap-for-government-policy-towards-an-enabling-environment-for-civil-society-development-2019-2023-and-the-drafting-of-the-roadmap-for-the-period-2024/

[7] European Commission (2023), “COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT, Albania 2023 Report”: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX%3A52023SC0690

[8] IDM Albania (2025), “Monitoring Report | Public consultation in Albania: The illusion of inclusion”: https://idmalbania.org/publication-cpt/monitoring-report-public-consultation-in-albania-the-illusion-of-inclusion/

[9] Dafina Peci (2024), “Albania’s path to EU membership: partnering with its young people and civil society is a must”: https://www.eesc.europa.eu/en/news-media/eesc-info/eesc-info-july-2024/articles/119591

[10] European Western Balkans (2024), “Albanian CSOs call for increased cooperation with the state in implementation of the Reform Agenda”: https://europeanwesternbalkans.com/2024/12/24/albanian-csos-call-for-increased-cooperation-with-the-state-in-implementation-of-the-reform-agenda/

[11] European Movement Albania (2025), “Advocacy Meetings in Brussels for Civil Society in Albania, 5 – 6 February 2025”: https://em-al.org/en/advocacy-meetings-in-brussels-for-civil-society-in-albania-5-6-february-2025

Cilësia e vendeve të punës në tranzicionin e gjelbër

GSK-ja raporton se Shqipëria ka përkrahur fort mundësitë dinjitoze për punësim si pjesë e tranzicionit të gjelbër. Këto përparime lidhen me nisma të ndryshme të nisura nga organizatat ndërkombëtare dhe përfshinë Shqipërinë në kapacitete të ndryshme. Në Mars të vitit 2024, OECD-ja nisi “Udhërrëfyesin drejt ekonomisë qarkulluese të Shqipërisë", i cili synon të krijojë mundësi punësimi në sektorët e gjelbër si riciklimi, eko-projektimi dhe mbrojtja e qëndrueshme.[1] Ky udhërrëfyes kontribuon edhe për harmonizimin e Shqipërisë me objektivat e Paktit të Gjelbër Evropian, objektiva të përcaktuara në mandatin e mëparshëm të BE-së, para përpjekjeve aktuale për t'i dobësuar ata. Në Qershor 2024, Shqipëria u bë vendi i parë që përkrahu nismën e OKB-së "Global Accelerator on Jobs and Social Protection for Just Transitions" [Përshpejtuesi Global për Vendet e punës dhe Mbrojtjen shoqërore për Tranzicione të Drejta].[2] Udhërrëfyesi synon edhe të zgjerojë mbrojtjen sociale dhe të ndihmojë tranzicionet e drejta, me një vëmendje të veçantë te sektorët si industritë e gjelbra dhe ekonomitë e kujdesit. Për këtë qëllim, ai thekson zhvillimin e aftësive të të rinjve dhe grave, me fokus te tranzicioni i punëtorëve nga industritë tradicionale drejt industrive të gjelbra. Së fundi, Projekti i UNDP-së "Promoting Green Recovery" në sektorin e pyjeve në Shqipëri synon të krijojë vende pune në sektorin e energjive të rinovueshme duke nisur me programe trajnimi për prodhimin e lëndëve djegëse nga biomasa dhe për menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve.[3]

Shqipëria ka nisur edhe një nismë kombëtare të suksesshme për të përkrahur industritë e gjelbra: konkursin për biznese të gjelbra "Green Business Competition" të organizuar nga Partners Albania.[4] Ky konkurs nxit sipërmarrjen e gjelbër vendase duke dhënë mbështetje financiare për propozimet fituese si: projektet për bujqësinë e qëndrueshme dhe sipërmarrjet në fushën e turizmit ekologjik.[5] Kështu, konkursi kontribuon edhe për krijimin e vendeve të punës në sektorët miqësorë me mjedisin.

Pavarësisht këtyre përparimeve, faktorë të ndryshëm ende pengojnë realizimin e plotë të potencialit ekonomik dhe shoqëror të tranzicionit të gjelbër të drejtë nga ana shoqërore të Shqipërisë. Një problem është trajnimi formal për profesionet kyçe në industritë e gjelbra, të cilat kufizojnë në mënyrë të qënësishme potencialin dhe normën e rritjes së sektorit. Për shembull, Shqipëria po e zhvendos vëmendjen nga prodhimi i energjisë vetëm nga uji drejt energjisë së prodhuar nga dielli dhe era. Kjo kërkon ekspertë si instalues të paneleve diellore dhe teknikë të turbinave të erës. Edhe pse nismat e lartpërmendura nga organizatat ndërkombëtare përpiqen të ndihmojnë me ofrimin e mundësive për trajnim, programet formale të trajnimit për këto profesione nuk janë të mjaftueshme për të përmbushur kërkesat e industrisë në Shqipëri.[6] Prandaj shoqëritë që udhëheqin sektorin kanë marrë në punë punëtorë të huaj me aftësitë përkatëse për të plotësuar vendet e punës. Megjithatë, po bëhen përpjekje në nivel kombëtar për t'i dhënë zgjidhje kësaj mungese të aftësive duke përditësuar kurrikulat dhe duke ngritur programe trajnimi.[7] StartUp-et dhe sipërmarrjet e vogla e kanë të vështirë t'u qasen financimeve për projektet e tyre. Edhe pse projektet si "Green Business Competition" (Konkursi për Bizneset e Gjelbra) janë përpjekje të mëdha në këtë fushë, vetëm këto projekte nuk janë të mjaftueshme. Nevojiten masa të mëtejshme financimi për të arritur potencialin e krijimit të vendeve të gjelbra të punës. Një tjetër sfidë për tranzicionin e gjelbër të drejtë është mungesa e të dhënave të hapura dhe të përditësuara, gjë që përbën një pengesë të madhe për të monitoruar dhe zhvilluar më tej politikat e tranzicionit të gjelbër si dhe punësimin e gjelbër.[8]

[1] OECD (2024), “Launch of the Roadmap towards Circular Economy of Albania”: https://www.oecd.org/en/events/2024/03/launch-of-the-roadmap-towards-circular-economy-of-albania.html

[2] UN Global Accelerator (2024), “Albania endorses the roadmap to implement the Global Accelerator on Jobs and Social Protection for Just Transition”: https://www.unglobalaccelerator.org/albania-endorses-roadmap-implement-global-accelerator-jobs-and-social-protection-just-transitions

[3] UNDP Albania (n.d.), “Promoting green recovery in the forestry sector in Albania”: https://www.undp.org/albania/projects/promoting-green-recovery-forestry-sector-albania

[4] Partners Albania (2022), “Green Businesses Competition”: https://www.partnersalbania.org/News/green-businesses-competition/

[5] Partners Albania (2024), “MEET THE WINNERS OF THE NATIONAL GREEN BUSINESSES COMPETITION 2024”: https://www.partnersalbania.org/News/meet-the-winners-of-the-national-green-businesses-competition-2024

[6] European Training Foundation (2021), “Skills for the Energy Transition in Albania”: https://www.etf.europa.eu/en/news-and-events/news/skills-energy-transition-albania

[7] Ibid.

[8] Balkan Insight (2024), “Open Data Deficit Hinders Green Transition in Kosovo and Albania”: https://balkaninsight.com/2024/10/30/open-data-deficit-hinders-green-transition-in-kosovo-and-albania/