Младинска невработеност

И покрај постепеното намалување во последните години, невработеноста кај младите продолжува да биде постојан проблем во Северна Македонија. Во третиот квартал од 2024 година, стапката беше намалена за речиси 5 процентни во споредба со просекот од 2023 година, и за речиси 9 процентни во споредба со 2022 година.[1] Сепак, стапките на младинската невработеност во Северна Македонија се значително повисоки од просеците во Европската унија — за речиси 10 процентни повисоки во 2023 година.[2]

Националната стратешка група (НСГ) идентификуваше неколку причини. Една од најзначајните е неусогласеноста меѓу вештините и потребите на пазарот на трудот.[3] Стекнувањето работно искуство, исто така, претставува предизвик, бидејќи многу почетни позиции бараат претходно искуство, што е парадоксално.[4] Овие предизвици се дополнително засилени со непотизмот и корупцијата во образованието и при вработување, кои го попречуваат правичниот пристап до пазарот на трудот и создаваат перцепција дека трудот не се наградува соодветно.

Долгорочната невработеност претставува сериозен проблем во земјата. Според податоците на Меѓународната организација на трудот (МОТ), во февруари 2023 година околу 73% од сите невработени во Северна Македонија биле без работа повеќе од една година.[5] Со овој проблем се засегнати и многу млади луѓе. Колку подолго едно лице останува невработено и без можност за обука, толку повеќе се зголемува ризикот од губење на вештините и менталениот замор поради тоа што се чувствува обесхрабрено. Покрај тоа, значителен дел од невработените лица учествуваат во сивата економија. Соочени со овие предизвици, многу млади луѓе решаваат да ја напуштат земјата, што води кон „одлив на мозоци“.[6]

Владата во последните неколку години воведе повеќе мерки за намалување на невработеноста кај младите. Една од нив е спроведувањето на Европската гаранција за младите, која обезбедува младите лица на возраст од 15 до 29 години, во рок од четири месеци од регистрирањето како невработени, да добијат понуда за вработување, образование, обука или пракса.[7] Програмата, исто така, нуди кариерно советување, професионално насочување и субвенционирани можности за вработување. Националните програми за практикантство и чиракување го олеснуваат пристапот на младите лица до пазарот на труд, како и специјалните програми за ранливи групи. Програмата за развој на дигитални вештини обезбедува обуки за ИКТ-вештини што се бараат на пазарот, додека иницијативите за обука и преквалификација ги оспособуваат младите за професии кои одговараат на пазарните потреби. За поттикнување на вработувањето на младите, владата воведе програми за субвенционирано вработување и поддршка на плати, кои обезбедуваат финансиски поттик за компаниите да ангажираат млади лица.

[1] UNDP North Macedonia (2024), “Youth challenges transferred in solutions: What UNDP North Macedonia does on the subject”: https://www.undp.org/north-macedonia/news/youth-challenges-transferred-solutions-what-undp-north-macedonia-does-subject

[2] Eurostat (2025), “Unemployment by sex and age – annual data”: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/une_rt_a__custom_18330547/default/table

[3] Cvetkoska, V. et al. (2025), “Comparative Analysis of Skill Shortages, Skill Mismatches, and the Threats of Migration in Labor Markets: A Sectoral Approach in North Macedonia, Türkiye, Ethiopia, and Ukraine”: https://www.mdpi.com/2076-0760/14/5/294

[4] European Commission (2025), “Youth Wiki: Republic of North Macedonia: 3. Employment & Entrepreneurship: 3.1 General context”: https://national-policies.eacea.ec.europa.eu/youthwiki/chapters/republic-of-north-macedonia/31-general-context

[5] ILO (2025), “DECENT WORK COUNTRY PROGRAMME 2023–2025- North Macedonia”: https://www.ilo.org/sites/default/files/2024-04/DWCP%20North%20Macedonia%202023-2025.pdf

[6] Generation (2025), “The Impact of Youth Unemployment on Economic Growth”: https://www.generation.org/news/the-impact-of-youth-unemployment-on-economic-growth/

[7] Employment Service Agency of the Republic of North Macedonia (2025), “Youth Guarantee”: https://av.gov.mk/youth-guarantee.nspx

Адекватни плати

По значајната реформа од септември 2017 година, кога со измените на Законот за минимална плата беа укинати секторските разлики (особено пониските минимални плати во трудоинтензивните сектори како што се текстилната, кожарската и индустријата за обувки) и беше воспоставена универзална месечна минимална плата од 17.130 денари бруто (околу 277 евра) за сите сектори, работниците во Северна Македонија постепено добија попредвидлива и порамноправна плата. Следеа последователни зголемувања во периодот од 2018 до 2022 година[1], а во март 2024 година минималната бруто-плата беше зголемена на 33.352 денари (околу 540 евра), со нето-минимум од 22.567 денари (околу 265 евра). Ова се заснова на методологија која ја поврзува минималната плата со половина од зголемувањето на просечната плата и половина од растот на индексот на трошоци на живот, при што е предвидено дека минималната плата не може да биде пониска од 57% од просечната нето-плата.[2]

Безбедност и здравје при работа

Безбедноста и здравјето при работа (БЗР) во моментов сè уште се регулирани со Законот за безбедност и здравје при работа на Република Северна Македонија, кој датира од 2007 година. Новата законска рамка за БЗР беше најавена во 2019 година, а до крајот на 2020 година беше подготвен првичен нацрт и спроведени консултации со работодавачи, работници, инспекторати, експерти и други засегнати страни. Меѓу најавените клучни новини се: посилни овластувања за спроведување и инспекција, подобрена подзаконска регулатива, појаснети обврски на работодавачите и превентивни правила, поголема едукација и градење капацитети, како и зајакната култура на превенција на работните места. Сепак, до средината на 2024 година, новиот закон сè уште не беше официјално усвоен. Поради тоа, системот за БЗР во Северна Македонија итно има потреба од ажурирана рамка, бидејќи постојната има неколку слабости.

Една од нив е потребата за меѓуинституционална соработка и надзор. Министерството за труд и социјална политика е национална контакт-точка и официјален претставник во инфомративната агенција на Европската Унија за безбедност и здравје при работа (ЕУ-OSHA)[3] , додека, пак, Министерството за економија и труд (по преструктурирањето на државните институции во 2024 година) ја презеде надлежноста над Државниот инспекторат за труд (ДИТ). Инспекциите на ДИТ укажуваат на потреба од засилено спроведување. Пренамената на надлежностите носи потенцијални придобивки — имено, подобра усогласеност меѓу политиките за пазар на труд и економија, како и краткорочно зголемување на вниманието и буџетските ресурси — но истовремено отвора и ризици во управувањето, вклучувајќи можни конфликти меѓу економското промовирање и регулаторното спроведување, празнини во капацитетите за време на транзицијата и потреба од посилен надзорен механизам.[4]  Во 2023 година биле спроведени 22.938 инспекции, од кои 5.543 резултирале со пресуди. Од нив, 994 се однесувале на платни налози, 112 на прекршоци, а 35 на кривични дела.[5] Потребата од посилно спроведување дополнително се потврдува и со трагични инциденти. Во пожарот во ноќниот клуб во Кочани во 2025 година загинаа 59 лица[6] како резултат на повеќе прекршувања на безбедносните правила, меѓу кои пренатрупаност, недостиг на итни излези и отсуство на противпожарна опрема. Истрагата подоцна откри дека клубот немал уредна лиценца, а против одговорните лица беа покренати обвинувања за поткуп и корупција кај службеници задолжени за безбедносен надзор.

Социјален дијалог

Социјалниот дијалог во Северна Македонија се одвива преку Економско-социјалниот совет (ЕСC), кој функционира како форум за билатерални и трипартитни дискусии.[7] Организациите кои се застапени ги вклучуваат Сојузот на синдикатите на Македонија, Конфедерацијата на слободни синдикати на Македонија и Организацијата на работодавачи на Македонија. Меѓутоа, според Националната стратешка група (НСГ), нивното влијание и капацитет остануваат ограничени. Членството во синдикатите е во опаѓање, особено во приватниот сектор и меѓу неформалните работници, а синдикатите се соочуваат со потешкотии да привлечат нови членови.[8] Намалувањето на членството ја ослабува застапничката сила на синдикатите и го намалува ефектот на колективното договарање. НСГ изразува загриженост поради влијанието што политичките партии го имаат врз колективното договарање, што го поткопува неговото вистинско дејство. Иако официјалните документи често најавуваат реформи насочени кон унапредување на билатералните и трипартитните структури на социјален дијалог во согласност со стандардите на ЕУ, многу од нив сè уште се во фаза на предлог или нацрт, без целосна имплементација.[9]

[1] Official Gazette, No. 41/2022

[2] Papazoski and Mishlev Law Firm (2025), “Legal Alert – Amendments of the Macedonian Law on Minimum Wage”: https://www.papazoski-mishev.mk/en/publications/legal-alert—amendments-of-the-macedonian-law-on-minimum-wage.

[3] European Agency for Safety and Health at Work (2025), “North Macedonia”: https://osha.europa.eu/en/about-eu-osha/national-focal-points/north-macedonia

[4] SIGMA & OECD (2024), “Public Administration in the Republic of North Macedonia 2024”: https://www.sigmaweb.org/en/publications/public-administration-in-the-republic-of-north-macedonia-2024_071bad9d-en.html

[5] European Commission (2024), “North Macedonia 2024 Report”: https://enlargement.ec.europa.eu/document/download/5f0c9185-ce46-46fc-bf44-82318ab47e88_en?filename=North+Macedonia+Report+2024.pdf

[6] AP News (2025), “Protesters demanding greater accountability march in North Macedonia over deadly nightclub fire”: https://apnews.com/article/north-macedonia-protests-nightclub-fire-103b8f609979c855e2e809601d4b34d6

[7] ILO, Guardiancich, I. & Romo, O. M. (2019), “Towards effective and functional social dialogue in North Macedonia: comparative analysis between the Economic and Social Council of North Macedonia and National Social Dialogue Institutions of Member States of the European Union”: https://researchrepository.ilo.org/esploro/outputs/book/Towards-effective-and-functional-social-dialogue/995219128102676#file-1

[8] European Centre for Social Welfare Policy and Research (2021), “Policy Brief 2021/18: The case of North Macedonia: Posted workers – developing patterns and trends*”: https://www.euro.centre.org/downloads/detail/4207

[9] International Labour Organization (2023), “Decent Work Country Programme 2023-25 North Macedonia”: https://www.ilo.org/resource/decent-work-country-programme-2023-25-north-macedonia

Искоренување на сиромаштијата

Поради тешкотиите при собирањето податоци за сиромаштијата во Северна Македонија, многу од најновите статистики се однесуваат на претходните години. Стапката на ризик од сиромаштија во 2023 година изнесувала 22,2%, што претставува намалување од 0,7 процентни поени во споредба со 2022 година, според податоците на Светската банка.[1] Овие податоци се потврдени и од Државниот завод за статистика на Северна Македонија.[2] Одредени демографски групи се особено погодени од сиромаштија — најмногу домаќинствата со деца и оние каде возрасните имаат пониско ниво на образование. Етничката припадност, исто така, има значајна улога: ромската популација е непропорционално застапена во најниските приходни групи. Во 2024 година, според Светската банка, 55% од населението кое не е од ромска етничка припадност живеело во материјална депривација, додека кај ромската популација тој процент изнесувал дури 87%.[3] Ромските деца имаат трипати поголема веројатност да растат во сиромаштија. Тие често се соочуваат со мултидимензионална сиромаштија — односно, не само што се материјално лишени, туку имаат и ограничен пристап до здравствена заштита и образование. Оваа форма на сиромаштија, исто така, ги погодува децата во руралните средини и оние од економски ранливите домаќинства. Ромските жени имаат особено ниска стапка на вработеност: само 8% се формално вработени.[4] Северна Македонија спроведува повеќе мерки за борба против сиромаштијата. Општата минимална помош (ОМП) — систем за гарантиран минимален приход — во 2022 година забележала значително зголемување на бројот на корисници, за 45% во споредба со 2021 година. Корисниците биле 5,85% од населението, односно 36.092 домаќинства. Во 2023 година бројот се намалил делумно на 35.380 домаќинства, но сепак останал висок. [5] Бројот на корисници на еднократна финансиска помош за првородени и второродени деца се намалил од 5.916 домаќинства во 2022 година на 5.071 домаќинство во 2023 година.[6]

Добри практики:

Северна Македонија има започнато неколку иницијативи што се засноваат на развој на пазарни системи,[7] инклузивен пристап кој има за цел да ги интегрира луѓето што живеат во сиромаштија во пазарот на трудот. Овој пристап се фокусира на причините што ги спречуваат овие лица да влезат на пазарот,[8] при што се применува пристап со фокус на луѓето со цел да ја подобри нивната економска положба. Наместо класични парични надоместоци, ваквите програми им овозможуваат на луѓето во сиромаштија да стекнат можности за самоодржлив приход.

Еден пример е програмата „Зголемување на приходите и социо-економско оспособување“ (IISEE – Income Increase and Socio-Economic Empowerment), која се фокусира на руралните и приградските подрачја. Целта е да се подобрат пазарните врски и да се создадат можности за приходи за луѓето кои живеат во сиромаштија. Програмата инвестира во сектори како земјоделството, поттикнувајќи системски промени кои го усогласуваат пазарот со потребите на сиромашните. Овие потреби може да вклучуваат приходи (на пример, од земјоделско производство), стоки (како добиток или семенски материјал) и услуги (како ветеринарни услуги). Оваа програма има потенцијал да влијае позитивно на голем број луѓе, бидејќи една третина од работната сила во Северна Македонија е вработена во земјоделството.

Пристап до згрижување на деца

Северна Македонија во последните години ги подобри своите капацитети за ран детски развој (установи кои се фокусираат на целокупниот развој на детето: физички, когнитивен, емоционален и социјален). Министерството за труд и социјална политика е надлежно за овие установи, како и за јавните градинки, кои претставуваат главна форма на згрижување на деца на возраст до шест години. Двете форми се значително субвенционирани, но пристапот до нив често е ограничен од социјални, економски и институционални фактори. Ранливите групи – особено ромските деца, децата со попреченост и децата од сиромашни домаќинства – се соочуваат со непропорционални потешкотии при пристапот до услугите за рано детско образование. Скриените трошоци, како материјали за учење, како и недостатокот на транспорт, претставуваат значајни пречки.[9]

Стапките на запишување во овие установи и понатаму се релативно ниска, делумно и поради ограничената достапност на вакви услуги и инфраструктура. До март 2024 година, капацитетот на установите за згрижување и предучилишно воспитание се зголемил на 1.072 места, што претставува опфат од 34,5% од сите деца на возраст до шест години, според Извештајот за напредок на Европската комисија за Северна Македонија за 2024 година.[10] Сепак, покриеноста во руралните подрачја е значително пониска во споредба со урбаните. Руралните и маргинализираните заедници често се соочуваат со слаба инфраструктура.[11] Во 21 рурална општина воопшто нема јавна градинка, што остава околу 17.000 деца под шестгодишна возраст без локален пристап до државно предучилишно образование. Приближно само 37% од градинките/установите за згрижување и рано детско образование се наоѓаат во рурални општини, додека 63% се во урбани, што укажува на голем инфраструктурен јаз.[12] Воопшто, капацитетите на постојните установи се на граница на својата издржливост — тие работат со максимум капацитет, со недоволно обучен кадар и со висок сооднос на деца по воспитувач.

[1] World Bank Group (2025), “Poverty headcount ratio at national poverty lines (% of population) – North Macedonia”: https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.NAHC?locations=MK

[2] State Statistical Office (2025), “Laeken poverty indicators, 2023”: https://www.stat.mk/en/stat/population-and-living-conditions/standard-of-living/laeken-poverty-indicators/laeken-poverty-indicators/

[3] World Bank (2024), “Improving Access to Services and Economic Opportunity for North Macedonia’s Roma”: https://www.worldbank.org/en/country/northmacedonia/brief/improving-access-to-services-and-economic-opportunity-for-north-macedonia-s-roma

[4] Исто.

[5] Finance Thinks (2022), “Overhaul of the social assistance system in Macedonia: Simulating the effects of introducing Guaranteed Minimum Income (GMI) scheme”: https://www.financethink.mk/wp-content/uploads/2017/04/Policy-Study-11.pdf

[6] State Statistics Office (2025), “Sociјalna i zdravstvena zaštita”: https://www.stat.gov.mk/OblastOpsto.aspx?id=3

[7] We effect (2021), ”Making markets work for the poor in North Macedonia”: https://www.weeffect.org/news/making-markets-work-for-the-poor-in-north-macedonia/

[8] Education and Economy SDC Thematic Network (2024), “Market systems development”: https://www.sdc-economy-education.ch/en/market-systems-development

[9] UN Women (2020), “Investing in free universal childcare in the Republic of North Macedonia: Analysis of costs, short-term employment effects and fiscal revenue”: https://eca.unwomen.org/en/digital-library/publications/2020/02/study-investing-in-free-universal-childcare-in-the-republic-of-north-macedonia

[10] European Commission (2024), “North Macedonia Report 2024”: https://enlargement.ec.europa.eu/north-macedonia-report-2024_en

[11] UNICEF (2025), “Situation analysis of children and adolescents in North Macedonia 2024”: https://www.unicef.org/northmacedonia/reports/situation-analysis-children-and-adolescents-north-macedonia-2024

[12] Reactor (2024), “AVAILABILITY OF KINDERGARTENS AND GENDER EQUALITY IN THE LABOUR MARKET”: https://reactor.org.mk/en/wp-content/uploads/sites/4/2024/04/dostapnost_gradinki_en.pdf

Граѓански дијалог

ЦИВИКУС - Индексот на граѓанското општество ја класифицира граѓанската сфера во Северна Македонија како „ограничена“ (narrowed) — класификација што останува непроменета од 2018 година.[1] Оваа оценка значи дека поединците и организациите на граѓанското општество (ОГО) можат да ги остваруваат своите граѓански права, како што се слободата на здружување и правото на мирен собир, но со одредени ограничувања, па дури и прекршување на човековите права. Луѓето имаат можност да формираат здруженија и да учествуваат во јавни дискусии за политики.

На прв поглед, Северна Македонија има поддржувачка средина за учество на граѓанското општество. Владата ја постави Стратегијата за соработка со граѓанското општество 2022–2024 како приоритет.[2] [3] Организациите на граѓанското општество имаат можност да учествуваат во национални дискусии преку Советот за отворено владино партнерство и Советот за соработка меѓу Владата и граѓанското општество. Сепак, неколку фактори придонесуваат овие механизми за граѓанско учество често да овозможуваат само формално, наместо суштинско вклучување. Консултациите најчесто имаат многу кратки временски рамки, што ги оневозможува организациите да дадат детални и содржајни мислења. Дополнително, владата ретко обезбедува повратни информации за предложените коментари и забелешки од страна на организациите. Како резултат, и покрај постоењето на формални рамки, организациите на граѓанското општество и понатаму известуваат дека се исклучени од клучни процеси на креирање политики и законодавство.[4] Конзистентниот и институционализиран дијалог останува предизвик, а најпозитивната соработка обично се остварува ad hoc, на поединечна иницијатива. Европската комисија уште во 2022 година посочи дека процесот на креирање политики треба да биде потранспарентен и дека консултациите со граѓанското општество треба да бидат поинклузивни.[5]

[1] CIVICUS (2025), “CIVICUS Monitor – North Macedonia”: https://monitor.civicus.org/country/macedonia/

[2] Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut (2021), “STRATEGY of the Government of Republic of North Macedonia for Cooperation and Development of Civil Society with Action Plan 2022 – 2024″: https://rcgo.mk/wp-content/uploads/2023/06/government-strategy-on-cooperation-2022-2024.pdf

[3] United Nations Development Coordination Office (2025), “North Macedonia’s Development Vision”: https://un-dco.org/stories/north-macedonias-new-development-vision

[4] Balkan Civil Society Development Network (2023), “What went wrong with the Council for cooperation of the Government with Civil Society in North Macedonia?”: https://balkancsd.net/what-went-wrong-with-the-council-for-cooperation-of-the-government-with-civil-society-in-north-macedonia-2/#:~:text=CSOs%20are%20voicing%20their%20concerns,consultations%20with%20civil%20society%20and

[5] European Commission (2022), “Key finding of the 2022 Report on North Macedonia”: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pt/country_22_6092

Достоинствени зелени работни места

Создавањето на достоинствени зелени работни места претставува важен инструмент за Северна Македонија во постигнувањето на нејзините цели за приближување кон Европската Унија. Проекциите покажуваат дека до 2035 година би можеле да се создадат до 10.000 зелени работни места.[1] Според дефиницијата на Меѓународниот центар на УНЕСКО за стручно и техничко образование и обука - УНЕВОК, зелените работни места се оние што „придонесуваат за социјална еднаквост и за зачувување, обновување и унапредување на животната средина, истовремено обезбедувајќи продуктивност, стабилни приходи, безбедност при работа, социјална заштита и можности за личен развој“.[2] Секторите за енергетска ефикасност и обновлива енергија се клучни за исполнување на обврските на Северна Македонија преземени со Парискиот договор за климатски промени, според кои земјата треба да ги намали емисиите на јаглерод за 30% до 2030 година.

Националната стратешка група (НСГ) укажува дека земјата треба да надмине неколку предизвици за да го оствари овој потенцијал за раст. Прво, потребно е проширување на стручните профили во средното стручно образование и обуките, со вклучување на зелени вештини, за да се задоволат барањата на новонастанатиот зелен пазар на труд. Потребни се и образовни програми и јавни кампањи за подигање на свеста кај населението за значењето на зелената економија и зелените работни места. Второ, потребни се значителни инвестиции, проценети на околу 6,4 милијарди американски долари во следната деценија, за исполнување на целите за климатска адаптација. Бидејќи Северна Македонија традиционално е високо зависна од фосилни горива, особено од јаглен, неопходно е да се изготви план за праведна транзиција, кој ќе ги дефинира распределбите и намените на овие средства. Владата моментално работи на стратегија за паметна специјализација, со цел привлекување на странски директни инвестиции и поттикнување на развојот на зелени индустрии.[3] Конечно, малите и средни претпријатија (МСП) ќе имаат клучна улога во исполнувањето на климатските цели и создавањето зелени работни места, па затоа е потребно да се надминат пречките со кои тие се соочуваат. Меѓу нив се комплицираните административни процедури и недостигот од јасна регулатива. Швајцарскиот проект за модернизација има за цел да им помогне на МСП да ја зголемат својата продуктивност и да ги подобрат своите еколошки перформанси. [4] Првата фаза на проектот се спроведува од 2024 до 2028 година и опфаќа поддршка на 190 компании. Дополнително, Фондот на Обединетите нации за зелено финансирање обезбедува пристап до поволни кредити за МСП, [5] но и за домаќинства со ниски приходи, особено за самохрани родители, мигранти и припадници на национални малцинства, вклучувајќи ја ромската заедница.

Пристап до енергија и енергетска сиромаштија

Иако Северна Македонија значително ја модернизираше својата енергетска инфраструктура и обезбеди речиси универзален пристап до електрична енергија, енергетската сиромаштија и понатаму претставува сериозен проблем. Стапката се движи меѓу 30% и 40%, во зависност од дефиницијата, според Националната стратешка група (НСГ). Според Европската агенција за животна средина, енергетската сиромаштија, дефинирана како број на домаќинства што не можат да го одржуваат својот дом доволно топол, изнесува околу 23,9%.[6]

Најпогодени се руралните средини.[7] Многу селски и нископриходни домаќинства сè уште користат цврсти горива, како дрва и јаглен, за греење, бидејќи пристапот до природен гас е ограничен. Овие семејства често користат печки со ниска ефикасност, а нивните домови немаат соодветна термоизолација, што дополнително ги зголемува трошоците за греење. Иако електричната енергија е достапна, наглиот раст на цените – како последица на регионалната енергетска криза и либерализацијата на пазарот – ја направи недостапна за многу домаќинства. Квалитетот и ефикасноста на електричната мрежа, исто така, се разликуваат по региони. За многу ранливи групи, како што се Ромите, постарите лица, самохраните родители и оние што живеат во неформални домови, трошоците за енергија се непропорционално високи во однос на нивните приходи. Дополнително, согорувањето на цврсти горива е една од главните причини за високото ниво на аерозагадување во Северна Македонија.[8]

[1] Kostadinov, A. & European Training Foundation (2025), “Skills for green jobs in North Macedonia”: https://www.etf.europa.eu/en/skills-green-jobs-north-macedonia

[2] UNESCO (2025), “TVETipedia Glossary: Green jobs”: https://unevoc.unesco.org/home/tvetipedia+glossary/lang=en/show=term/term=Green+jobs

[3] World Bank Group (2024), “North Macedonia—Country Climate and Development Report: Key Highlights”: https://www.worldbank.org/en/country/northmacedonia/publication/north-macedonia-country-climate-and-development-report-key-highlights

[4] Swiss contact (2025), “Swiss Modernisation Project”: https://www.swisscontact.org/en/projects/modernisation-project

[5] Joint SDG Fund (2025), “North Macedonia’s Path to Cleaner Energy and Air Quality”: https://www.jointsdgfund.org/article/north-macedonias-path-cleaner-energy-and-air-quality

[6] European Environment Agency (2025), “Country profile: Europe’s environment 2025: North Macedonia”: https://www.eea.europa.eu/en/europe-environment-2025/countries/north-macedonia?activeTab=bcf592dc-3b4f-4464-909a-018793554ed5

[7] Energy Community Secretariat (2024), “Annual Implementation Report”: https://www.energy-community.org/publications/flagships/IRs.html

[8] UNDP North Macedonia (2025), “Green Finance Facility to Improve Air Quality and Combat Climate Change in North Macedonia”: https://www.undp.org/north-macedonia/projects/green-finance-facility-improve-air-quality-and-combat-climate-change-north-macedonia