Ravnopravnost spolova

Prema NSG-u, tijekom razdoblja izvješćivanja nisu uvedene zakonodavne inicijative ili druge političke mjere koje bi značajno poboljšale ravnopravnost spolova u Portugalu. Štoviše, empirijski podaci ukazuju na višestruku regresiju u ravnopravnosti spolova. Razlika u plaćama između spolova i dalje je postojana i sada u prosjeku iznosi 200 eura mjesečno, prema izvješću Komisije za jednakost u radu i zapošljavanju (Comissão para a Igualdade no Trabalho e no Emprego) iz 2024. godine.[1] Sektori koji pretežno zapošljavaju žene, poput zdravstva, obrazovanja, ugostiteljstva i drugih usluga, imaju sveprisutne razlike u plaćama među spolovima. I unutar tih sektora postoji visok stupanj profesionalne segregacije: unatoč politikama rodne ravnopravnosti, žene su prekomjerno zastupljene u ulogama skrbi, a nedovoljno zastupljene u ulogama donošenja odluka i izvršnim ulogama. U akademskoj zajednici žene imaju puno manje šanse postati profesorice nego muškarci, a često ostaju na honorarnim nastavnim pozicijama ili privremenim radnim mjestima. I u privatnom sektoru, samo 19% tvrtki uvrštenih na burzu u Portugalu imalo je ženu na poziciji izvršne direktorice ili predsjednice upravnog odbora u 2025. godini.[2]

Jedan važan čimbenik je diskriminacija u trudnoći. Unatoč pravnoj zaštiti, trudnice se često nađu degradirane ili čak otpuštene ubrzo nakon povratka na posao. Prosječno vrijeme čekanja na javni vrtić u Lisabonu je devet mjeseci zbog nedostatka objekata. Mnoge obitelji pribjegavaju skupim privatnim alternativama ili obiteljskoj skrbi, što nesrazmjerno pada na žene. To se posebno odnosi na migrantice, koje se suočavaju s većim preprekama ako nemaju dokumente ili čekaju boravišnu dozvolu, jer je boravišna dozvola potrebna za pristup javnim uslugama. Migrantice stoga često moraju raditi u neformalnom gospodarstvu, što pogoršava njihovu nesigurnost. Kućanski rad jedan je od sektora u kojima su najviše zaposlene - a ujedno i jedan od najmanje reguliranih, što te žene ostavlja ranjivima na iskorištavanje.

Rodno uvjetovano nasilje još je jedan oblik rodne diskriminacije, jer nesrazmjerno pogađa žene i LGBTQI+ osobe. Portugal je 2024. godine zabilježio više od 30 000 slučajeva obiteljskog nasilja, uključujući 22 smrtna slučaja, od kojih je 19 bilo žena.[3] Iako je stopa nasilja intimnog partnera tijekom života u Portugalu 22,5%, što je 9,3 postotna boda manje od prosjeka EU, taj je postotak i dalje vrlo zabrinjavajući.[4] Portugalsko udruženje za podršku žrtvama (APAV) pomoglo je 16 630 osoba, od kojih je 761 TP3T bilo žrtvama obiteljskog nasilja.[5] Najpogođenije su socijalno ranjive osobe – poput samohranih majki, migranata i osoba bez pristupa stanovanju i pravnoj pomoći – te transrodne i queer osobe, koje se također suočavaju sa sekundarnom viktimizacijom kada pokušavaju tražiti zaštitu od javnih institucija. [6] Unatoč tim visokim brojkama, preko 62% slučajeva obiteljskog nasilja zatvoreno je bez podizanja optužnice, što naglašava sistemski neuspjeh i široko rasprostranjenu nekažnjivost.[7]

U žestokoj reakciji protiv obrazovanja o rodnoj raznolikosti i spolnog odgoja, neke općine smanjuju programe u ime takozvane “ideološke neutralnosti”.[8] Reproduktivna prava, poput pobačaja, također su pod pritiskom. Žene u ruralnim područjima često moraju putovati satima do klinike za pobačaj, a edukacija o kontracepciji i pristup njoj ostaju ograničeni. Jedan od uzroka tih problema je sve više mizogin i mržnjom ispunjen jezik koji koriste krajnje desničarski političari.[9][10][11] Druga je strukturna diskriminacija koju doživljavaju transrodne i rodno raznolike osobe u Portugalu.[12] Mnoge rodno raznolike osobe isključene su iz formalnog zaposlenja, obrazovanja i zdravstvene zaštite. Također trpe verbalno zlostavljanje.[13] Teško je ili nemoguće pristupiti uslugama skrbi i mentalnog zdravlja koje afirmiraju rodnu ravnopravnost. To dovodi do toga da se mnoge rodno raznolike osobe oslanjaju na usluge u zajednici, koje nemaju dovoljno kapaciteta ili financiranja za rješavanje priljeva ljudi.[14]

Uključivanje migranata, izbjeglica, tražitelja azila i manjina te kvaliteta radnih dozvola

Nova Agencija za integraciju, migracije i azil (AIMA) uvedena je kao modernizacija kako bi se humaniji tretman migranata. Međutim, prijelaz s prethodne Službe za strance i granice (Serviço de Estrangeiros e Fronteiras) i Visokog povjerenstva za migracije doveo je do raširenog kaosa i sustavnog kolapsa. Platforme na kojima migranti mogu pristupiti uslugama za podnošenje zahtjeva za boravišne dozvole i njihovo obnavljanje, kao i osnovne informacijske usluge, postale su nedostupne ili su se suočile s ozbiljnim tehničkim problemima, a osobne usluge AIMA-e brzo su se pokazale preopterećenima. Stoga su se mnogi migranti morali snalaziti kroz teške postupke kako bi podnijeli te zahtjeve, ostajući nesigurni u njihov ishod.

Utvrđeni postupak “Manifestação de Interesse” (izražavanje interesa) ukinut je u lipnju 2024. Uredbom-zakonom br. 37-A/2024.[15] Ovim se postupkom migrantima koji već rade i borave u Portugalu omogućavalo da podnesu zahtjev za boravišnu dozvolu, ako su mogli dostaviti dokaz o radu i doprinosima za socijalno osiguranje. i doprinosima za socijalno osiguranje. i doprinosima za socijalno osiguranje. i doprinosima za socijalno osiguranje. Uredba sa zakonskom snagom predviđala je neke iznimke od ovog prekida za osobe koje su već uplaćivale doprinose u sustav socijalnog osiguranja. Ipak, mnogi ljudi, koji su nekoliko godina pripremali potrebnu dokumentaciju za postupak “Manifestação de Interesse”, ostali su bez dozvola. Nije održana javna rasprava o prekidu postupka, a novi AIMA sustav uvelike je marginalizirao organizacije civilnog društva, koje su mogle sudjelovati u konzultativnim procesima prema prethodnom sustavu. Štoviše, AIMA sustav je daleko manje transparentan, a njegovi mehanizmi za pritužbe i nadzor uglavnom su nefunkcionalni.

Kako bi ublažila učinke katastrofalne AIMA-tranzicije, vlada je izdala Uredbu-zakon br. 41-A/2024 kojom je produžena valjanost isteklih boravišnih dozvola i viza do kraja lipnja 2025.[16] Međutim, to se pokazalo jednako katastrofalnim, jer su vlasnici tih dozvola bili de facto ograničeno na portugalski teritorij, jer produženje nije pravno valjano izvan Portugala. To se posebno odnosi na osobe koje su došle u Portugal u okviru sporazuma o mobilnosti Zajednice zemalja portugalskog govornog područja (CPLP).[17] Dozvole izdane u skladu s tim sporazumima ne vrijede u drugim državama članicama EU-a. To znači da nositelji dozvola ne mogu tražiti posao u zemljama EU-a osim u Portugalu, što sprječava ponovno spajanje obitelji.[18] Za pokretanje postupka ponovnog spajanja obitelji, AIMA zahtijeva od podnositelja zahtjeva da imaju važeću boravišnu iskaznicu. Često je bilo nemoguće dobiti ili obnoviti boravišnu iskaznicu zbog administrativne zbrke u AIMA-i.[19] Štoviše, NSG ističe da je vlada znatno povećala nadzor nad neformalnim zapošljavanjem. Provodi masovne provjere identiteta, naređuje policijske intervencije na radnim mjestima i povećava broj protjerivanja.[20]

Kao odgovor na ove sistemske propuste, radnici migranti organizirali su prosvjede 2025. godine. Prosvjed “Documentos para Todos” (Dokumenti za sve), koji su u travnju 2025. organizirali lokalni pokreti poput Solidariedade Imigrante i Casa do Brasil de Lisboa, osudio je i neuspjeh AIMA-e i diskriminirajuću migracijsku politiku vlade.[21] Slični prosvjedi održani su diljem Portugala kako bi se istaknuo težak položaj radnika migranata.[22] Iako je iznimno važno riješiti ove sistemske nedostatke, NSG ističe da se kvaliteta rada za državljane trećih zemalja (TCN) također mora poboljšati. Državljani trećih zemalja u Portugalu nesrazmjerno su izloženi zlostavljanju, nedovoljnoj plaći i profesionalnim rizicima, pokazuje izvješće Europske agencije za rad iz 2024. o izaslanim radnicima.[23] Vrlo su osjetljivi na eksploatatorske uvjete rada, posebno u sektorima poput poljoprivrede i građevinarstva.

[1] Comissão para a Igualdade no Trabalho e no Emprego (2025), “Relatório sobre o progresso da igualdade entre mulheres e homens no trabalho, no emprego e na formação profissional 2024”: https://app.parlamento.pt/webutils/docs/doc.pdf?path=wW883c3tIHJxrE14yZR%2fpz3HInG%2firX6T0pbvLhB%2bCm2KVonfe92aySE1qsFyoChqwV%2bKqACliaJgJAESS5MQWPkKPY2T6QUC%2fAUpMOnDbghIGH8kzB4S%2fovR%2btNljVKCObHl%2fPPggDnnoeTj7xxN7J8E9o4%2fCLpe%2fppZnSRBPiZ24n8mKSaSQyjyNElIYWpYQLGTxT9egVckTOGtoiCtl2PjzNf%2bngKXrjCkwY5IszHqfCcS70FAOjiIUe8T%2fQXkXKCUvcNmXRDkUTJFGAfA2qoKf3oA6I2oIM5tqOzOIyOtpJIcdgPXjojSl84IgD64RGJU0iwpd%2feGf%2bEeNjpc5IdqyslxcFTbBLVVTlrPwHZyampN62iuMTGCaoEBmEj&fich=RelatorioL10_VF_24092025.pdf&Inline=true

[2] Isto.

[3] Diário de Notícias (2025.), “Violência doméstica: Ano de 2024 terminou com 22 mortes e mais de 30 mil queixas na PSP e GNR”: https://www.dn.pt/sociedade/viol%C3%AAncia-dom%C3%A9stica-ano-de-2024-terminou-com-22-mortes-e-mais-de-30-mil-queixas-na-psp-e-gnr

[4] Eurostat, FRA i EIGE (2024.), “Istraživanje EU-a o rodno uvjetovanom nasilju – ključni rezultati”: https://ec.europa.eu/eurostat/documents/7870049/20464303/KS-01-24-013-EN-N.pdf/052adbe2-40bd-9472-87c0-ed14c7106bfa?version=1.0&t=1732193841491

[5] Associação Portuguesa de Apoio à Vítima (2025), "Estatísticas APAV | Totais Nacionais 2024": https://apav.pt/estatisticas-apav-totais-nacionais-2024/

[6] Comissão para a Cidadania ea Igualdade de Género (2024), “Dados Oficiais Relativos à Violência Doméstica em Portugal (4º trimestre de 2024)”: https://www.cig.gov.pt/wp-content/uploads/2024/12/BE-2024_11_26_FINAL-violencia-genero.pdf

[7] RTP Obavijesti (2025.), “62% dos inquéritos de violência doméstica terminados em 2024 foram arquivados”: https://www.rtp.pt/noticias/pais/62-dos-inqueritos-de-violencia-domestica-terminados-em-2024-foram-arquivados_n1644780

[8] ILGA Portugal (2025.), “Izvješće o aktivnostima za 2024.”: https://ilga-portugal.pt/files/uploads/2025/03/RelatorioAtividades2024_ILGAPortugal.pdf

[9] Expresso (2023), “Ana Catarina Mendes lamenta “discurso de ódio” do Chega”: https://expresso.pt/politica/2023-01-29-Ana-Catarina-Mendes-lamenta-discurso-de-odio-do-Chega-0952e244

[10] Público (2025), “Bancada parlamentar do Chega acusada de insultar deputada com deficiência visual”: https://www.publico.pt/2025/02/13/politica/noticia/bancada-parlamentar-chega-acusada-insultar-deputada-deficiencia-visual-2122519

[11] RTP notícias (2024.), “Manifestação contra “imigração descontrolada”. André Ventura fala em “momento histórico”: https://www.rtp.pt/noticias/pais/manifestacao-contra-imigracao-descontrolada-andre-ventura-fala-em-momento-historico_v1603438

[12] Casa do Brasil de Lisboa (2025), “DISCURSO DE ÓDIO E IMIGRAÇÃO EM PORTUGAL RELATÓRIO DO PROJETO #MigraMyths – Desmistificando a Imigração 5ª Edição”: https://casadobrasildelisboa.pt/wp-content/uploads/2024/MM_relatorio2024_digital_v7.pdf

[13] ILGA Portugal (2023), “Relatório Anual 2020—2022”:: https://ilga-portugal.pt/files/uploads/2023/10/F_Relatorio-Observatorio-Discriminacao-Contra-Pessoas-LGBTI-2020-2022.pdf

[14] ILGA Portugal (2022.), “Vijesti o rangiranju Portugala u pravima LGBTI+ osoba”: https://ilga-portugal.pt/portugal-desce-para-9-o-no-ranking-dos-direitos-das-pessoas-lgbti/

[15] Diário da República (2024), “Dekret-zakon br. 37-A/2024”: https://diariodarepublica.pt/dr/en/detail/decree-law/37-a-2024-867842979

[16] Diário da República (2024.), “Dekret-zakon br. 41-A/2024”: https://diariodarepublica.pt/dr/en/detail/decree-law/41-a-2024-870297959

[17] Souza, C. (2024), “A Dessecuritização da Política de Imigração em Portugal.”: https://repositorio.grupoautonoma.pt/items/48032bd8-be23-429b-8e26-3f80fc6283b3

[18] Portugal News (2025.), “AIMA rješava zaostatke u prijavama za imigraciju”: https://www.theportugalnews.com/news/2025-05-29/aima-getting-through-immigrant-application-backlog/98114

[19] Provedor de Justiça (2024), “RELATÓRIO À ASSEMBLEIA DA REPÚBLICA 2024”: https://www.provedor-jus.pt/documentos/RELATO%CC%81RIO%20ATIVIDADE_2024.pdf

[20] El País (2025), “El Gobierno de Portugal calienta la campaña con el anuncio de la expulsión de 18.000 immigrantes”: https://elpais.com/internacional/2025-05-05/el-gobierno-de-portugal-calienta-la-campana-con-el-anuncio-de-la-expulsion-de-18000-inmigrantes.html

[21] Portugal News (2025.), “Prosvjed kod AIMA-e”: https://www.theportugalnews.com/news/2025-04-07/protest-at-aima/96727

[22] LUSA (2025.), “Lusa – Poslovne vijesti – Portugal: Imigranti će ponovno prosvjedovati u Portu kako bi političari poslušali”:https://www.aman-alliance.org/Home/ContentDetail/88665

[23] Europska agencija za rad (2024.), “Izvješće o upućivanju državljana trećih zemalja”.” https://www.ela.europa.eu/sites/default/фiles/2025-03/ELA-posting-third-country-nationals-report.pdf

Primjerene plaće

Plaće u Portugalu su umjereno porasle, ali nisu pratile rast troškova stanovanja, energije, mobilnosti i osnovnih usluga, izvještava NSG. Prosječna bruto mjesečna plaća u 2024. iznosila je 1882 eura, dok je neto plaća iznosila 1412 eura.[1] Portugalska bruto minimalna plaća iznosila je 14 isplata od 820 eura godišnje (što je ekvivalentno 12 mjesečnih isplata od 957 eura u 2024. godini).[2] Portugalska vlada najavila je plan povećanja minimalne plaće na 14 isplata od 870 eura godišnje za 2025. godinu, koji je već proveden, te na 1000 eura do 2028. godine.

NSG pozdravlja ova povećanja, ali također ističe važne razlike. Regionalne razlike poput stupnja urbanizacije utječu na visinu i adekvatnost plaća. Područja poput Lisabona imaju visoku koncentraciju multinacionalnih kompanija, financijskih institucija i naprednih uslužnih djelatnosti, koje obično isplaćuju visoke plaće. No, troškovi života u tim područjima također su viši i nastavljaju rasti, tako da viša plaća i dalje može biti neadekvatna za pristojan životni standard. Ovaj problem posebno pogađa migrante, što dokazuje studija “Mapiranje brazilske znanstvene dijaspore u Portugalu”.[3] To pokazuje da preko 40% visokokvalificiranih brazilskih migranata u Portugalu radi izvan svog područja stručnosti. Mnogi imaju problema s priznavanjem diploma, pa često rade kao neovisni izvođači radova za između 1000 i 1500 eura mjesečno.[4] U ruralnim područjima troškovi života su niži, ali dostupan posao je često u slabo plaćenim sektorima poput smještaja i ugostiteljstva, gdje ljudi mogu zaraditi samo 873 eura.[5]

Žene i mladi često primaju nesrazmjerno niske plaće. Razlika u plaćama između spolova u portugalskoj prosječnoj plaći iznosila je 13,21 TP3T za 2024. godinu, što je više od prosjeka EU od 131 TP3T.[6] Portugalski jaz u apsolutnom iznosu na mjesečnoj razini iznosi 242 eura, pokazuje istraživanje Randstada.[7] NSG ističe nekoliko strukturnih razloga za postojanost jaza, uključujući prekomjernu zastupljenost žena u slabije plaćenim sektorima, prekide karijere zbog obveza skrbi i nedovoljnu transparentnost u određivanju plaća. Mlađi radnici i nedavni diplomanti suočavaju se s dvostrukim izazovom: relativno nisko plaćeni početni poslovi plus više stope nezaposlenosti i nedovoljne zaposlenosti. Podaci Fundação Francisco Manuel dos Santos (FFMS) pokazuju da 34% stanovništva ima visoko obrazovanje, no mnogi rade na poslovima koji ne odražavaju te kvalifikacije.[8]

Portugalska vlada najavila je nekoliko inicijativa u višestrukoj strategiji za poboljšanje adekvatnosti plaća. Jedna od njih su progresivna porezna oslobođenja za osobe mlađe od 30 godina, uključujući potpuno oslobođenje od doprinosa za socijalno osiguranje tijekom prve godine zaposlenja i postupno smanjenje ovog potpunog oslobođenja tijekom sljedećih godina. Ove mjere također imaju za cilj smanjenje stope emigracije visokokvalificiranih mladih stručnjaka.

Sigurnost radnog mjesta

Aktivne politike tržišta rada imale su pozitivan učinak na zaposlenost u Portugalu, pokazuju podaci OECD-a.[9] Stopa zaposlenosti dobne skupine od 15 do 64 godine u drugom tromjesečju 2024. iznosila je 72,71 TP3T, što je iznad prosjeka OECD-a od 70,31 TP3T. Stopa nezaposlenosti iznosila je 6,61 TP3T, što je više od prosjeka OECD-a od 5,11 TP3T. Međutim, NSG ističe da se ispod pozitivnih statistika krije nekoliko problema. Nezaposlenost mladih i dalje je zabrinjavajuće visoka, povećavajući se na 21,61 TP3T u 2024. s 20,51 TP3T u 2023., što je više od tri puta veća opća stopa nezaposlenosti.[10]

Najvažniji strukturni problem je prevalencija privremenih ugovora, koji su, prema portugalskom Nacionalnom zavodu za statistiku (INE), 2024. godine činili 13,61 TP3T zaposlenika. Samo jedan od pet privremenih radnika uspijeva prijeći na stalne uloge.[11][12] U 2024. godini žene su zapravo imale veću stopu prelaska na stalno zaposlenje od 43,6%.[13]

NSG objašnjava da je ova visoka učestalost privremenog rada posljedica nekoliko čimbenika. Portugalski zakon o radu relativno štiti stalne radnike. Njihovo otpuštanje je skupo za poslodavce i zahtijeva puno administrativnog posla. Kao rezultat toga, mnogi poslodavci oslanjaju se na privremene ugovore, koji podliježu manje strogim pravilima. Privremeni ugovori također se često koriste za zapošljavanje s nepunim radnim vremenom, a 7% portugalske radne snage zaposleno je s nepunim radnim vremenom. Žene, mladi i niskoobrazovani radnici nesrazmjerno su zastupljeni u zapošljavanju s nepunim radnim vremenom i privremenim poslovima. Sektorske razlike pogoršavaju ove nejednakosti. Sektori s višim plaćama, poput tehnologije, financija i javnih usluga, često nude najstabilnije zaposlenje, koje se obično koncentrira u urbanim središtima poput Lisabona i Porta. Zapošljavanje u ruralnim i obalnim regijama više se temelji na turizmu, poljoprivredi i niskokvalificiranim uslugama – sektorima s većom učestalošću sezonskih i prekarnih ugovora. Kao takvi, postoje značajne regionalne razlike u sigurnosti posla u Portugalu.[14]

Nedokumentirani radnici migranti još su jedna skupina koja je posebno ranjiva i socijalno i ekonomski. Uvelike se oslanjaju na sektore poput poljoprivrede, građevinarstva, kućanskih poslova i ugostiteljstva.[15] Njihov nedokumentirani status isključuje ih iz formalnog zapošljavanja i programa socijalne zaštite, ostavljajući ih posebno ranjivima na iskorištavanje rada. To može poprimiti različite oblike: niska plaća ili plaća ispod minimalne, kršenje radnih prava i zaštite zdravlja i sigurnosti te prijetnje deportacijom od strane poslodavaca ako pokušaju ostvariti svoja prava.[16]

Portugalska vlada je posljednjih godina usvojila nekoliko inicijativa za poboljšanje sigurnosti radnog mjesta. Program dostojanstvenog rada i Zakon 13/2023 stupili su na snagu u svibnju 2023., uvodeći nekoliko reformi postojećeg radnog zakonodavstva.[17] To je uključivalo poboljšanje kolektivnog pregovaranja, borbu protiv ugovora o radu s nultom satom i lažnih ugovora o samozapošljavanju te poboljšanje radnih prava prekarnih radnika. Međutim, provedba tih reformi bila je spora jer su je ozbiljno ometali pravni izazovi, izvještava NSG. Druge aktivne politike tržišta rada, kao što su Estágios,[18] ATIVAR.PT,[19] i POKRETATELJ,[20] potiču zapošljavanje dugotrajno nezaposlenih osoba i mladih te nude poslodavcima poticaje za osiguravanje stabilnih radnih mjesta s punim radnim vremenom.

[1] PORDATA (2025), “Ganho médio mensal”: https://www.pordata.pt/pt/estatisticas/salarios-e-pensoes/salarios/ganho-medio-mensal-por-grupo-profissional?_gl=1*4tbete*_up*MQ..*_ga*MTYyODA1MjM2OC4xNzU4NjEzNjU1*_ga_HL9EXBCVBZ*czE3NTg2MTM2NTUkbzEkZzAkdDE3NTg2MTM2NTUkajYwJGwwJGgw

[2] Eurostat (2025.), “Mjesečne minimalne plaće”: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/earn_mw_cur/default/table?lang=en

[3] Setor de Ciência, Tecnologia e Inovação (2023), “Mapeamento da Diáspora Científica Brasileira em Portugal”: https://www.gov.br/mre/pt-br/embaixada-lisboa/setor-de-ciencia-e-tecnologia-sectec/mapeamento-da-diaspora-cientifica-brasileira-em-portugal

[4] Isto.

[5] PORDATA (2025), “Ganho médio mensal por grupo profissional”: https://www.pordata.pt/pt/estatisticas/salarios-e-pensoes/salarios/ganho-medio-mensal-por-grupo-profissional?_gl=1*4tbete*_up*MQ..*_ga*MTYyODA1MjM2OC4xNzU4NjEzNjU1*_ga_HL9EXBCVBZ*czE3NTg2MTM2NTUkbzEkZzAkdDE3NTg2MTM2NTUkajYwJGwwJGgw

[6] Gabinette de Estratégia e Planeamento (2024), “Barómetro das diferenças remuneratórias entre Mulheres e Homens 2024”: https://www.gep.mtsss.gov.pt/documents/10182/86981/Barometro_2024.pdf/79beb4e5-c00a-4396-ac86-78df60c4a561

[7] Euro Weekly News (2025.), “Razlika u plaćama između spolova u Portugalu povećava se 2025. godine”: https://euroweeklynews.com/2025/03/04/portugals-gender-pay-gap-widens-women-still-earn-less

[8] Fundação Francisco Manuel dos Santos (2025), “Cinco factos sobre o trabalho em Portugal”: https://ffms.pt/pt-pt/atualmentes/cinco-factos-sobre-o-trabalho-em-portugal

[9] OECD (2024.), “Povezivanje ljudi s radnim mjestima: Evaluacija učinka aktivnih politika tržišta rada u Portugalu”: https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2024/11/impact-evaluation-of-active-labour-market-policies-in-portugal_97a4466b/c4b2ca21-en.pdf

[10] OECD (2025.), “Zaposlenost i nezaposlenost prema petogodišnjim dobnim skupinama i spolu – pokazatelji”: https://data-explorer.oecd.org/vis?lc=en&tm=employment%20and%20unemployment&pg=0&snb=44&df[ds]=dsDisseminateFinalDMZ&df[id]=DSD_LFS%40DF_LFS_INDIC&df[ag]=OECD.ELS.SAE&df[vs]=1.1&dq=PRT…_T..&pd=2010%2C&to[TIME_PERIOD]=false&vw=tb

[11] Analitičari industrije zapošljavanja (2024.), “Broj privremenih radnih mjesta u Portugalu opao je u travnju”: https://www.staffingindustry.com/news/global-daily-news/portugals-temporary-work-placements-down-april ; Analitičari industrije zapošljavanja (2025.), “Broj privremenih radnih mjesta u Portugalu opao je u studenom”: https://www.staffingindustry.com/news/global-daily-news/portugals-temporary-work-placements-down-in-november

[12] INE (2024), “Estatísticas do Emprego: Estatísticas de Fluxos entre Estados do Mercado de Trabalho”: https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_destaques&DESTAQUESdest_boui=646125934&DESTAQUESmodo=2&xlang=pt

[13] Trading Economics (2025.), “Portugal – Prijelaz rada s privremenih na stalne ugovore: Žene”: https://tradingeconomics.com/portugal/labour-transitions-from-temporary-to-permanent-contracts-females-eurostat-data.html#:~:text=Portugal%20%2D%20Labour%20transitions%20from%20temporary%20to,Labour%20transitions%20from%20temporary%20to%20permanent%20contracts

[14] EURES (2025.), “Informacije o tržištu rada: Portugal”: https://eures.europa.eu/living-and-working/labour-market-information-europe/labour-market-information-portugal_en

[15] Mirrem, Carvalho, J. & França, T. (2024.), “Portugal Country Brief on Irregular Migration”: https://irregularmigration.eu/wp-content/uploads/2024/11/MIRREM-Carvalho-and-Franca-2024-Portugal-Country-Brief-on-Irregular-Migration-v1.pdf

[16] PICUM (2020.), “Radnik je radnik: Kako osigurati da nedokumentirani radnici migranti imaju pristup pravima”: https://picum.org/wp-content/uploads/2020/03/A-Worker-is-a-Worker-full-doc.pdf

[17] Diário da República (2023), “Lei n.° 13/2023 Altera o Código do Trabalho e legislação conexa, no âmbito da agenda do trabalho digno”: https://diariodarepublica.pt/dr/en/detail/act/13-2023-211340863

[18] Instituto do emprego e formação profissional (2025), “Estágios”: https://www.iefp.pt/estagios

[19] Instituto do emprego e formação professional (2025), “ATIVAR.PT”: https://www.iefp.pt/ativar.pt

[20] CEDEFOP (2024), “Portugal: INICIAR traineeship program”: https://www.cedefop.europa.eu/en/news/portugal-iniciar-traineeship-programme

Stanovanje

Stambeno pitanje postalo je ozbiljan i hitan društveni problem, unatoč tome što ga portugalski Ustav izričito priznaje kao temeljno pravo.[1] Cijene najma vrtoglavo rastu posljednjih godinu dana i postale su nepristupačne mnogim obiteljima, posebno u gradovima. Prema INE-u i PORDATA-i, medijan najma po četvornom metru iznosio je 15,85 eura u Lisabonu i 12,61 eura u Portu.[2] To znači da najamnina za stan od 60 m² u Lisabonu iznosi oko 950 eura – više od minimalne plaće u Portugalu od 14 rata od 870 eura godišnje. Čak bi i osoba koja zarađuje prosječnu neto mjesečnu plaću (1412 eura) morala potrošiti više od polovice tog iznosa. NSG navodi da više od 351 TP3T najmoprimaca u Portugalu pati od “preopterećenja troškovima stanovanja”.[3][4] Drugim riječima, oni troše više od 40% svog raspoloživog dohotka na stanovanje.

Glavni uzrok rasta cijena nekretnina su međunarodne špekulacije nekretninama.[5] Prema podacima Zaklade Francisco Manuel dos Santos, više od 401 TP3T povijesnog centra Lisabona u vlasništvu je nerezidenata i investicijskih tvrtki koje nekretnine koriste za kratkoročni najam.[6] Prije siromašna naselja s velikom koncentracijom migranata postala su gentrificirana, što je tradicionalne stanovnike istisnulo i narušilo njihove društvene mreže. Vlada je uvela neke mjere za ublažavanje financijskog tereta za najmoprimce, poput subvencija i proširenja programa “Mais Habitação” (Više stanovanja), koji uključuje porezne olakšice kao i nove mogućnosti kreditiranja za izgradnju stanova.[7] Međutim, to nije dovoljno za snižavanje cijena, jer se njima nastoje riješiti simptomi stambene krize, a ne njezini temeljni uzroci. Jedan od njih je izuzetno niska razina portugalskog fonda socijalnih stanova za najam – 2% od ukupnog broja u zemlji, u usporedbi s prosjekom EU od 9%.[8] To je dovelo do dugih lista čekanja, koje u području Lisabona mogu trajati i do sedam godina.

Migranti – posebno oni bez dokumenata – ostaju izuzetno ranjivi na stambenu krizu. Program “1.º Direito” (Prvo pravo) pokrenut je kako bi se riješile stambene potrebe ranjivih skupina, ali njegova provedba je vrlo spora i do sredine 2024. isplaćeno je samo 151 TP3T iz njegovog proračuna.[9] ”Plano de Ação para as Migrações“ (Akcijski plan za migracije), koji je portugalska vlada predstavila u lipnju 2024., samo nejasno spominje stanovanje i ne sadrži nikakve konkretne ciljeve, proračune, pa čak ni mehanizme odgovornosti. Još je zabrinjavajući utjecaj tranzicije AIMA-e na ranjive skupine. Mnogi su se sada zaglavili u nemogućoj pravnoj situaciji, u kojoj ne mogu dobiti pravni status bez ugovora o najmu - a ne mogu ni dobiti ugovor o najmu bez pravnog statusa. To znači da bez boravišne dozvole ovi migranti ne mogu pristupiti socijalnom stanovanju ili drugim javnim uslugama. To dodatno pojačava njihovu socijalnu ranjivost, jer se mnogi moraju poslužiti neformalnim stanovanjem. “Izvješće za 2024. Habitação Social em Portugal: Situação Atual e Desafios Futuros” (Izvješće za 2024. Socijalno stanovanje u Portugalu: Trenutna situacija i budući izazovi) Cáritasa Portuguese ističe kako je rasizam strukturni problem u portugalskoj stambenoj politici. Privatni najmodavci često odbijaju potencijalne najmoprimce zbog njihovog podrijetla bez straha od pravnih posljedica. Pravila prioriteta za liste čekanja za socijalno stanovanje rijetko uzimaju u obzir migracijski status kao faktor ranjivosti.[10] Portugalska migracijska politika općenito se temelji na strukturalnom licemjerju, ističe stručnjak za stanovanje Luís Mendes.[11] Migranti se uvelike oslanjaju na radnu snagu u sektorima poput građevinarstva, poljoprivrede i skrbi. No, ne osigurava im se kvalitetan - ili čak pristojan - smještaj.

To se posebno odnosi na migrante koji koriste sporazume o mobilnosti Zajednice zemalja portugalskog govornog područja (CPLP) kako bi podnijeli zahtjev za boravišne dozvole, ali ne mogu napustiti portugalski teritorij u potrazi za boljim životnim uvjetima. (Vidi odjeljak gore o uključivanju migranata.) Mnogi su prisiljeni živjeti u lošim stambenim uvjetima, što je dokumentirao “Observatório da Habitação, do Arrendamento e da Reabilitação Urbana” (Opservatorij za stanovanje, najam i urbanu obnovu). Strah od deložacije sprječava mnoge od ovih migranata da prijave svoje užasne životne uvjete, koji se kreću od nehigijenskih uvjeta stanovanja zbog plijesni do prenapučenosti s do 11 osoba u jednom stanu. CSO Habita! dokumentirao je preko 2300 slučajeva deložacije migranata bez sudskih naloga.[12] Mnoge od tih deložacija izvršile su privatne sigurnosne snage. Pritužbe policiji ponekad nisu naišle na nikakvu reakciju – a ponekad su bile naišle na neprijateljstvo.[13]

Iskorijenjivanje siromaštva

Siromaštvo i socijalna isključenost postali su rašireni i dugotrajni u Portugalu. Postoji nekoliko čimbenika koji doprinose tome i koji međusobno pojačavaju učinke. Službena statistika pokazuje da je 19,71 TP3T stanovništva bilo u riziku od siromaštva ili socijalne isključenosti u 2024. Autonomna regija Azori imala je posebno visoku stopu, s 28,71 TP3T,[14] – iako se to smanjilo za 0,4 postotna boda u odnosu na 2023. i ispod je prosjeka EU-a od 21%. Određene skupine imaju znatno višu stopu rizika od siromaštva. Žene su više izložene riziku od siromaštva i socijalne isključenosti od muškaraca, s 20,9% u usporedbi s 18,4%.[15] Stopa za osobe starije od 65 godina je viša od prosjeka i iznosi 20,8%.

Broj siromašnih radnika u Portugalu porastao je posljednjih godina, dosegnuvši preko 10% radnika u 2024. godini, prema izvješću Nova SBE o socijalnoj ravnoteži za 2024. godinu.[16] NSG identificira nekoliko razloga. Plaće nisu realno rasle – to jest, rasle su zahvaljujući prilagodbama inflaciji, ali su poraste poništile, pa čak i premašile više najamnine, računi za energiju i cijene hrane. Stabilan realni rast plaća dogodio se unatoč umjerenom gospodarskom rastu u Portugalu – značajnom povećanju BDP-a od 7% u 2022., povećanju od 2,9% u 2023. i povećanju od 1,9% u 2024. To sugerira da je problem nedostatak preraspodjele, koji proizlazi iz neusklađenosti između vladinih prioriteta i društvene stvarnosti, prema analizi NSG-a.

Ova neusklađenost između politike i društvene stvarnosti dovela je do poteškoća za mnoge obitelji u pristupu pristupačnom stanovanju. Kratkoročni najam, gentrifikacija i nedostatak socijalnog stambenog fonda toliko su povisili cijene da je stanovanje postalo nedostupno mnogim kućanstvima. U urbanim središtima poput Lisabona, mnoga kućanstva moraju potrošiti više od 60% svojih prihoda na najam. Neki pribjegavaju drugim mjerama, poput života u prenapučenim stanovima ili čak osnivanja neformalnih naselja.[17] Imigranti su posebno pogođeni jer se suočavaju s birokratskim preprekama povezanim s njihovim statusom boravka i diskriminacijom na tržištu najma. Osim toga, jedan od glavnih načina za nedokumentirane radnike da podnesu zahtjev za boravišne dozvole, sustav Manifestação de Interesse, ukinut je u lipnju 2024. (Vidi odjeljak gore o uključivanju migranata.) Iako je prijelazni režim od tada odobren, procjenjuje se da je ukidanje ostavilo oko 400 000 ljudi u pravnoj nesigurnosti. Bez valjanih boravišnih dozvola migranti ne mogu pristupiti javnoj potpori ili socijalnom stanovanju, što ih čini ranjivima na radno iskorištavanje. Migrantkinje se posebno suočavaju s isključenošću koja nadilazi oblike koje doživljavaju druge žene, jer je vjerojatnije da su u neformalnom ili prekarnom zaposlenju. Migrantkinje također teško pristupaju zdravstvenoj skrbi zbog straha od administrativnih opterećenja, diskriminacije, pa čak i zlostavljanja. Te strahove potaknuli su primjeri trudnica migrantica koje su pretrpjele opstetričko nasilje u portugalskom zdravstvenom sustavu.[18][19][20]

NSG izvještava da mnoge uloge javnih službi sada ispunjavaju organizacije civilnog društva. Konkretno, usluge skloništa za transrodne osobe i osobe koje trpe rasnu diskriminaciju sada uglavnom pružaju organizacije civilnog društva, budući da javna skloništa obično odbijaju transrodne žene i nebinarne migrante, što je osuđivano u analitičkom izvješću organizacije civilnog društva TransParadise za 2025. godinu.[21] Budući da država zanemaruje svoju dužnost zaštite ovih ugroženih skupina, teret pada na organizacije civilnog društva, koje su nedovoljno financirane i preopterećene velikim brojem ljudi koji koriste njihove usluge i njihovim ograničenim resursima. NSG ističe da je ovo oslanjanje države na organizacije civilnog društva u ispunjavanju ključnih javnih funkcija neodrživo i stoga problematično.

[1] Assembleia da República (2025), “Constituição da República Portuguesa”: https://www.parlamento.pt/Legislacao/PAGINAS/CONSTITUICAOREPUBLICAPORTUGUESA.ASPX

[2] INE (2024), “Valor mediano das rendas por m2 de novos contratos de arrendamento de alojamentos familiares (€) por Localização geográfica (Municípios com mais de 100 000 habitantes) (NUTS – 2024); Trimestral”: https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&indOcorrCod=0012573&contexto=bd&selTab=tab2

[3] CNN Portugal (2025.), “Većina stanara Lisabona financijski je preopterećena troškovima stanovanja”: https://cnnportugal.iol.pt/casas/rendimentos/maioria-dos-inquilinos-de-lisboa-estao-em-sobrecarga-financeira-com-o-custo-da-habitacao/20250306/67c96784d34ef72ee4431632#:~:text=A%20maioria%20dos%20inquilinos%20de%20Lisboa%20est%C3%A3o,35%25%20do%20rendimento%20para%20pagar%20a%20casa%2C

[4] Centro de Estudos Socials, Monini, C. Ribeiro, R. Santos, AC & Silva, R. (2025.), “Cadernos do Observatório #20: O Arrendamento Habitacional na AML: um mercado segmentado, inacessível e inseguro”: https://www.ces.uc.pt/ficheiros2/files/crisalt/cadernos%20do%20observatorio%20-%2020.pdf

[5] DW (2023.), “Portugal više neće izdavati 'zlatne' vize EU‘: https://www.dw.com/en/under-eu-urging-portugal-will-no-longer-issue-golden-visas/a-64883812

[6] Fundação Francisco Manuel dos Santos (2024), “Cinco factos sobre o trabalho em Portugal”: https://www.ffms.pt/pt-pt/atualmentes/cinco-factos-sobre-o-trabalho-em-portugal

[7] Portugal.GOV.PT (2023), “Programa Mais Habitação: perguntas e respostas”: https://www.portugal.gov.pt/pt/gc23/comunicacao/noticia?i=programa-mais-habitacao-perguntas-e-respostas

[8] OECD (2024.), “PH4.2. FOND SOCIJALNIH NAJAMNIH STAMBENIH PROSTORA”: https://webfs.oecd.org/Els-com/Affordable_Housing_Database/PH4-2-Social-rental-housing-stock.pdf

[9] Portal da habitação (2025), “O que é”: https://www.portaldahabitacao.pt/1.%C2%BA-direito

[10] Cáritas Portuguesa (2024), “Habitação Social em Portugal: Situação atual e desafios futuros”: https://caritas.pt/2024/noticias-noticias/habitacao-social-em-portugal-situacao-atual-e-desafios-futuros/

[11] Luís Mendes je docent humane geografije na Sveučilištu u Lisabonu. U okviru Monitora socijalnih prava 2025., Casa do Brasil provela je s njima intervju u travnju 2025. Pregled istraživanja Luísa Mendesa dostupan je ovdje: https://www.researchgate.net/profile/Luis-Mendes-20

[12] Habita! (2023), “Solidariedade anti-despejo: Pela Alcina ea sua família”: https://habita.info/solidariedade-anti-despejo-pela-alcina-e-a-sua-familia/

[13] Portal da Habitação (2024), “Estudos e Publicações Ociais“: https://www.portaldahabitacao.pt/publicacoes-e-estudos

[14] INE (2024.), “Udio stalnog stanovništva u riziku od siromaštva ili socijalne isključenosti (Europa 2030.) (%) prema mjestu prebivališta (NUTS – 2024.); Godišnje”: https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_indicadores&contecto=pi&indOcorrCod=0014076&selTab=tab0

[15] Eurostat (2025.), “Osobe u riziku od siromaštva ili socijalne isključenosti prema dobi i spolu”: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/ILC_PEPS01N__custom_18156845/default/table

[16] Nova School of Business and Economics (2025), ”Portugal Balanço Social 2024”: https://www.novasbe.unl.pt/Portals/0/Files/Reports/BS_SEI_2024/Portugal_Balanco_Social_2024_Relatorio.pdf

[17] Ovi podaci potječu iz intervjua između Casa do Brasil i Luísa Mendesa, docenta humane geografije na Sveučilištu u Lisabonu, provedenog u okviru Monitora socijalnih prava 2025., u travnju 2025.

[18] Publico (2025), “Observatório denuncia recusas de atendimento a mulheres imigrantes no SNS”: https://www.publico.pt/2025/02/17/sociedade/noticia/observatorio-denuncia-recusas-atendimento-mulheres-imigrantes-sns-2122794

[19] CNN Portugal (2025), “”Dezenas” de grávidas imigrantes dizem ter sido “barradas” em hospitais e centros de saúde. Ministério afirma que só recebeu uma queixa”: https://cnnportugal.iol.pt/saude/ministerio-da-saude/dezenas-de-gravidas-imigrantes-foram-barradas-em-hospitais-e-centros-de-saude-mulheres-nao-apresentaram-queixa-por-medo-e-ministerio-diz-que-nada-pode-fazer/20250217/67b339cfd34e3f0bae9a91a3

[20] DNBrasl & Ribeiro, C. (2025.), "Imigrantes são mais vulneráveis à violência obstétrica em Portugal? Pesquisa quer ouvir relatos de brasileiras": https://dnbrasil.dn.pt/imigrantes-s%C3%A3o-mais-vulner%C3%A1veis-%C3%A0-viol%C3%AAncia-obst%C3%A9trica-em-portugal-pesquisa-quer-ouvir-relatos-de-brasileiras

[21] TransParadise (2025), “Relatório Analítico – Acesso de Pessoas Trans, Migrantes e Racializadas em Portugal”

CIVICUS Monitor trenutno klasificira Portugal kao “otvorenu zemlju”, klasifikaciju koja je ostala nepromijenjena od 2018. godine.[1] Klasifikacija “Otvoreno” podrazumijeva da građani mogu slobodno osnivati udruge i da se prosvjedi mogu održavati bez straha od proizvoljnih ograničenja i posljedica. Također podrazumijeva snažan građanski prostor, gdje je dijalog s kreatorima politika moguć i smislen. Međutim, NSG ističe da je ova vrsta dijaloga posljednjih godina postala sve rjeđa u Portugalu. CIVICUS izvještava o slučajevima pritvaranja studenata u propalestinskim kampovima od strane policije.[2]

Uključenost OCD-ova u građanski dijalog

Mogućnosti civilnog društva da smisleno sudjeluje u donošenju politika znatno su se smanjile na raznim razinama vlasti, izvještava NSG. Štoviše, političko okruženje za organizacije civilnog društva postalo je sve neprijateljskije. Konzultativni procesi s civilnim društvom ugrađeni su u dugogodišnje pravne okvire poput Zakona br. 66-B/2007 (o uspostavljanju Integriranog sustava za upravljanje i ocjenjivanje učinka u javnoj upravi) i Akcijskog plana za otvorenu vladu. No, utjecaj tih procesa u praksi značajno se suzio tijekom posljednjeg desetljeća. Konzultativna vijeća za urbano planiranje i socijalnu integraciju ili su postala neaktivna ili djeluju s minimalnom transparentnošću, prema riječima stručnjaka za stanovanje Luísa Mendesa. Grad Lisabon, na primjer, uključuje civilno društvo u donošenje političkih odluka samo simbolično, navodeći konzultacije s civilnim društvom kao “neformalne i istraživačke” u svom Planu otvorene vlade za 2024. godinu. Organizacije civilnog društva uključene u sastanke s gradom izvještavaju da nemaju moć donošenja odluka na sastancima.[3] Neke su općine čak radije surađivale s konzultantima ili privatnim akterima koji ostvaruju profit, poput investitora u nekretnine, umjesto uspostavljanja partnerstava s organizacijama civilnog društva.

Ovo smanjenje konzultacija posebno je vidljivo u migracijama. Prijelaz na AIMA doveo je do ukidanja mehanizama konzultacija u prethodnom okviru Visokog povjerenstva za migracije. (Vidi odjeljak iznad o uključivanju migranata za ostale probleme povezane s ovim prijelazom.) Iako ti mehanizmi nisu bili savršeni, pružili su stabilan forum civilnom društvu za izražavanje zabrinutosti i predlaganje inicijativa, prema riječima stručnjakinje za migracije Cleidi.[4] Ali takav forum nije dostupan s AIMA-om, a komunikacija s njega je sporadična i ponekad kontradiktorna.

Ovi događaji doveli su do osjećaja umora kod mnogih organizacija civilnog društva. Očekuje se da će ispunjavati vrlo važne društvene zadatke – ponekad zadatke koje bi vlada mogla ili trebala ispunjavati – ali nemaju utjecaja na politike vezane uz te zadatke. Državna potpora aktivnostima organizacija civilnog društva je niska, a financiranje je ograničeno i teško dostupno. Nacionalni programi financiranja, poput “Programa Escolhas” (Program izbora) za projekte vezane uz obrazovanje, smanjili su proračune. Alternative, poput financiranja EU, često se pokazuju nedostupnima za manje i neformalne kolektive. Civilno društvo u Portugalu profesionaliziralo se kao odgovor na zahtjeve potrebne za prijavu za bespovratna sredstva EU. No, to je odvratilo napore organizacija od njihovih temeljnih misija, prema NSG-u. Iako je naravno važno da kolektivi poboljšaju svoje sposobnosti, organizacije koje se više usredotočuju na rezultate, projektne cikluse i vidljivost donatora mogu propustiti prilike za poboljšanje kvalitete i utjecaja svog rada.

Omogućavanje prostora civilnom društvu

Prostor za civilno društvo u Portugalu postaje sve ograničeniji, izvještava NSG. To je rezultat i duboko ukorijenjenih strukturnih problema i novijih događaja, poput sve neprijateljskije političke klime za organizacije civilnog društva. Portugalu nedostaje jasan okvir za civilno društvo i njegovu ulogu, ali vlada je više nego spremna osloniti se na organizacije civilnog društva da preuzmu društvene odgovornosti koje obično ispunjava država. Udruge koje rade s transrodnim i nedokumentiranim osobama, na primjer, nude hitno sklonište, podršku za mentalno zdravlje i osnovnu pravnu pomoć. Nije dostupan državni ekvivalent - ili čak podrška. Ovu stvarnost opisuju i druge organizacije civilnog društva, kao i NSG.

Zbog tih zahtjeva, mnoge organizacije civilnog društva u Portugalu imaju poteškoća s financiranjem. Organizacije za podršku imigrantima morale su obustaviti ili drastično smanjiti svoje poslovanje, pa čak i otpustiti osoblje.[5] To je dijelom posljedica kroničnog nedovoljnog financiranja civilnog društva od strane vlade, budući da ne postoji nacionalni program za temeljno financiranje organizacija civilnog društva. Programi posvećeni određenim pitanjima pokazali su se nepouzdanima. Na primjer, Program podrške integraciji imigranata završen je bez jasnog plana tranzicije ili alternativnog izvora financiranja. Financiranje EU-a često se u praksi pokazuje nedostupnim za manje organizacije, jer je proces prijave vrlo birokratski i njime dominiraju veće organizacije.

Civilno društvo također nema mogućnosti smisleno doprinijeti procesima konzultacija, dijelom zbog nedostatka poticajnog okvira. Neke su općine uvele inicijative koje omogućuju civilnom društvu da doprinese lokalnoj stambenoj politici. Općina Cascais osnovala je Lokalni opservatorij za stanovanje (Observatório Local de Habitação) s ciljem produbljivanja razumijevanja lokalnih stambenih potreba i promicanja suradnje između općine, istraživačkih institucija i udruga zajednice.[6] Općina Maia razvila je Lokalnu strategiju stanovanja (Estratégia Local de Habitação) koja identificira nedostatke stambenog prostora i definira lokalne akcije za njihovo rješavanje, integrirajući sudjelovanje zajednice i partnerstva s javnim i privatnim akterima.[7] Iako važni pozitivni koraci, takve inicijative ostaju fragmentirane i krhke jer ovise o spremnosti pojedinih lokalnih političara.

Još jedna važna prepreka je nedostatak dostupnosti razvrstanih podataka, na koje se civilno društvo uvelike oslanja kako bi pratilo učinkovitost i uključivost politika te ukazalo na ključne nedostatke u politici i društvena pitanja. Međutim, Portugal ne prikuplja i ne objavljuje podatke podijeljene prema ključnim pokazateljima kao što su dob, rasa, rodni identitet, migracijski status i stambeni status. Taj nedostatak ometa osmišljavanje adekvatnih i prilagođenih politika, kao i pružanje usluga, ističe OECD.[8] Vijeće Europe istaknulo je da nedostatak kategorizacije podataka onemogućuje utvrđivanje opsega diskriminacije u Portugalu. Od organizacija civilnog društva se često traži da same prikupljaju i objavljuju podatke o društvenim pitanjima, što dodatno povećava njihov već opsežan teret.[9] Sam NSG morao je koristiti kvalitativne podatke, poput intervjua sa stručnjacima, jer kvantitativni podaci nisu bili dostupni.

[1] CIVICUS (2025), “CIVICUS Monitor – Portugal”: https://monitor.civicus.org/country/portugal/

[2] CIVICUS (2024.), “Prosvjedi protiv rasizma i policijskog nasilja, ograničenja klimatskih promjena i prosvjedi solidarnosti s Palestinom”: https://monitor.civicus.org/explore/protests-against-racism-and-police-violence-restrictions-on-climate-and-palestine-solidarity-protests/

[3] Ovi podaci potječu iz intervjua između Casa do Brasil i Frede Paranhos, predsjednice TransParadise, provedenog u okviru Monitora socijalnih prava, u travnju 2025. Pregled profesionalne karijere Frede Paranhos dostupan je ovdje: https://www.linkedin.com/in/freda-paranhos-b6882493/?originalSubdomain=pt

[4] Ovi podaci proizlaze iz intervjua između Casa do Brasil i Cleidi Pereira, doktorskog suradnika na Instituto Universitário de Lisboa Centro de Investigação e Estudos de Sociologia, obavljenog u okviru Monitoringa društvenih prava 2025., u travnju 2025. Pregled istraživanja Cleidi Pereire dostupan je ovdje: https://ciencia.iscte-iul.pt/authors/cleidi-pereira/cv

[5] Público (2024), “Associações de apoio a imigrantes dispensam funcionários por falta de financiamento”: https://www.publico.pt/2024/01/12/sociedade/noticia/associacoes-apoio-imigrantes-dispensam-funcionarios-esperam-financiamento-2076465

[6] Cascais – Câmara Municipal (2025), “CASCAIS – Observatório Local de Habitação”: https://www.cascais.pt/projeto/cascais-observatorio-local-de-habitacao

[7] Espaço Municipal (2025), “CM MAIA apresenta Estratégia Local de Habitação (ELH), integrada no 1.º Direito – Programa de Apoio ao Acesso à Habitação”: https://www.espacomunicipal.pt/pt/atualidade/noticias/cm-maia-apresenta-estrat%C3%A9gia-local-de-habita%C3%A7%C3%A3o-elh-integrada-no-1-%C2%BA-direito-programa-de-apoio-ao-acesso-%C3%A0-habita%C3%A7%C3%A3o/

[8] OECD (2023.), “Pregled građanskog prostora Portugala”: https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2023/12/civic-space-review-of-portugal_74f56827/8241c5e3-en.pdf

[9] Vijeće Europe (2025.), “Izvješće ECRI-ja o Portugalu”: https://rm.coe.int/sixth-report-on-portugal/1680b6668d

Pristup održivoj mobilnosti i prometno siromaštvo

Pristup mobilnosti i dalje je stalan problem u Portugalu, izvještava NSG. Nekoliko prepreka ozbiljno ograničava pristup ranjivih dijelova stanovništva javnom prijevozu, što potencijalno doprinosi njihovoj socijalnoj isključenosti. Te prepreke mogu biti fizičke, poput onih kada osobe s invaliditetom ne mogu pristupiti javnom prijevozu zbog neispravne ili neprilagođene infrastrukture.

Radnici na nesigurnim poslovima često moraju putovati na velike udaljenosti u neredovito radno vrijeme kako bi stigli na posao. To može učiniti javni prijevoz nezgodnim i povećati njihovu ovisnost o privatnim uslugama. U ruralnim područjima javni prijevoz često ne funkcionira u praksi zbog smanjenja proračuna. Troškovi su još jedna značajna prepreka i mnoge obitelji si više ne mogu priuštiti javni prijevoz. Migranti, posebno, često nisu svjesni postojećih programa popusta, u mnogim slučajevima zbog jezičnih barijera.

Portugal postiže određeni napredak prema pristupačnom prijevozu, izvještava NSG. U 2024. godini dodijeljeno je više od 100 milijuna eura za poboljšanje nacionalnih željezničkih usluga i infrastrukture u Portu i Lisabonu.[1] Ovi projekti dio su portugalske strategije mobilnosti do 2030., koja postavlja ambiciozne ciljeve poput 40% gradskih putovanja koja se obavljaju pješice, biciklizmom ili javnim prijevozom.[2][3] Javni programi smanjenja tarifa, kao što je “Incentiva+TP”, imaju za cilj smanjenje mjesečnih troškova za česte korisnike, starije putnike, studente i radnike s niskim primanjima.[4] Konačno, portugalski regulator mobilnosti, AMT, jasno se izrazio u korist pristupačnog prijevoza. Unatoč tim pozitivnim aspektima, strategija ne stavlja dovoljno naglaska na jednak pristup prijevozu u svim regijama zemlje, ističe NSG. Uz to, uključuje dva pilot projekta za fleksibilan javni prijevoz i integriranu mobilnost u regijama niske gustoće naseljenosti.[5][6] Jedan od njih pokrenut je u povijesno nedovoljno opskrbljenoj regiji Beira Interior i fokusira se na modele usmjerene na zajednicu s fleksibilnim rasporedom.

[1] República Portuguesa (2024), “Fundo Ambiental investe 109,7 milhões na modernização dos transportes públicos”: https://www.portugal.gov.pt/pt/gc24/comunicacao/noticia?i=fundo-ambiental-investe-1097-milhoes-na-modernizacao-dos-transportes-publicos

[2] República Portuguesa (2024), “Governo aprova Pacote Mobilidade Verde: Medidas para um futuro mais sustentável”: https://www.portugal.gov.pt/pt/gc24/comunicacao/noticia?i=governo-aprova-pacote-mobilidade-verde-medidas-para-um-futuro-mais-sustentavel

[3] Portugal 2030 (2025), "O que é o Portugal 2030": https://portugal2030.pt/o-portugal-2030/o-que-e-o-portugal-2030/

[4] República Portuguesa (2025), ”Financiamento nos transportes públicos reforçado com 439 milhões”: https://www.portugal.gov.pt/pt/gc24/comunicacao/noticia?i=%EF%AC%81nanciamento-nos-transportes-publicos-reforcado-com-439-milhoes

[5] Transdev (2025), “Soluções Integradas de Mobilidade”: https://www.transdev.pt/servicos/solucoes-integradas-mobilidade

[6] Transportes metropolitanos de Lisboa (2025), “Autorizações – Transportes Flexíveis”: https://www.tmlmobilidade.pt/en/mobilidade-e-transportes/autoridade-de-transportes/autorizacoes-transportes-flexiveis/