Επενδύσεις στο σύστημα πρόνοιας 

Το ποσοστό δημόσιων δαπανών κοινωνικού χαρακτήρα της Ελλάδας για το 2022 κάλυπτε το 24,1% του ΑΕΠ και ήταν χαμηλότερο από το 2010, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ. Αυτό σηματοδοτεί μείωση κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες από το 26% το 2021.[1] Τα νέα μέτρα κοινωνικής πρόνοιας το 2023 και το 2024 αποτελούνταν κυρίως από την μετονομασία, την αντικατάσταση ή την επέκταση υφιστάμενων ή αποσυρμένων πρωτοβουλιών, σημειώνει η OEΣ. Το 2024, ανακοινώθηκε αύξηση των παροχών πρόνοιας κατά 8%. Ωστόσο, κατά το πρώτο τρίμηνο του 2023, υπήρξε μείωση στη διανομή αρκετών παροχών, όπως το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, το οικογενειακό επίδομα, το επίδομα στέγασης και το επίδομα γέννησης, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2022. [2] [3] [4]Υπήρξαν μικρές αυξήσεις στα επιδόματα αναπηρίας και στα επιδόματα κοινωνικής αλληλεγγύης για τους ηλικιωμένους, ενώ τα επιδόματα για τους ανασφάλιστους ηλικιωμένους παρέμειναν σχεδόν τα ίδια.

Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Φτώχειας (EAPN) για το 2023, υπογραμμίζει τις υφιστάμενες προκλήσεις στην ελληνική κοινωνική πρόνοια, όπως οι περιοριστικές προϋποθέσεις παραμονής για τα εθνικά επιδόματα και η ανεπαρκής στήριξη των ατόμων με αναπηρία και των μονογονεϊκών οικογενειών.[5] [6] Οι μειωμένες θέσεις του προγράμματος ESTIA - ένα πρόγραμμα στέγασης για ευάλωτους αιτούντες άσυλο - και το αβέβαιο μέλλον του προγράμματος HELIOS - το οποίο προορίζεται να βοηθήσει τους πρόσφυγες να ενσωματωθούν - αποδυναμώνουν περαιτέρω τη χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ στήριξη για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Η μεγάλη εξάρτηση της Ελλάδας από τη χρηματοδότηση της ΕΕ αντικατοπτρίζει την έλλειψη μακροπρόθεσμης δέσμευσης για την κοινωνική πρόνοια και οι προκλήσεις για τους πρόσφυγες επιτείνονται από τις περιοριστικές νομικές απαιτήσεις για την πρόσβαση στα κοινωνικά δικαιώματα. Ο νόμος "Δουλειές Ξανά", που ισχύει από το 2022, μετονόμασε τον Οργανισμό Απασχόλησης και Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ) σε Δημόσια Υπηρεσία Απασχολησης (ΔΥΠΑ) και ταυτόχρονα αναδιοργάνωσε και ψηφιοποίησε τις υπηρεσίες του με στόχο την ενίσχυση της απασχόλησης μέσω οικονομικών κινήτρων για την εξεύρεση εργασίας σε περιορισμένο χρονικό διάστημα, τη στήριξη ευάλωτων ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των μακροχρόνια ανέργων και την προσφορά επαγγελματικής κατάρτισης. Ταυτόχρονα, ο νόμος αυτός εισαγάγει ποινές διαγραφής έως 2 ετών από τα μητρώα ανέργων όσων απορρίπτουν 3 συνεχόμενες προτάσεις εργασίας . [7] Ωστόσο, έχει δεχθεί κριτική για το γεγονός ότι δεν λαμβάνει επαρκώς υπόψη πρακτικές και υγειονομικές πτυχές της απασχόλησης, όπως η διαθεσιμότητα αξιόπιστης μεταφοράς από το σπίτι στην εργασία, ο αντίκτυπος των συνθηκών εργασίας στην υγεία και οι ευθύνες των ατόμων για τη φροντίδα των εξαρτώμενων ατόμων.[8]

Ισότητα των φύλων

Η Ελλάδα έχει σημειώσει μικρή πρόοδο στην προώθηση της ισότητας των φύλων, σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν κατά την επιτόπια έρευνα του OEΣ. Ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) δείχνει επίσης μόνο μέτριες βελτιώσεις μεταξύ 2020 και 2023, με την Ελλάδα να εξακολουθεί να υστερεί σε σχέση με άλλες χώρες της ΕΕ.[9] Ο τομέας της εργασίας παραμένει ιδιαίτερα προβληματικός, καθώς η Ελλάδα σημειώνει χαμηλές βαθμολογίες στη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, στον διαχωρισμό των θέσεων εργασίας και στην ποιότητα της εργασίας για τις γυναίκες. Η έκθεση του EAPN 2023 για την Ελλάδα σημειώνει ότι, ενώ ορισμένες πτυχές της ισότητας των φύλων έχουν βελτιωθεί, το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών εξακολουθεί να είναι σημαντικά χαμηλότερο από εκείνο των ανδρών και οι ανισότητες μεταξύ των φύλων σε ηγετικούς ρόλους συνεχίζονται - κάτι που επισημαίνεται επίσης στην Έκθεση Χώρας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.[10] Η συνεχής αναδιάρθρωση από το 2019 της ελληνικής αρχής για την ισότητα των φύλων, της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Πιο πρόσφατα, το 2023, μετατράπηκε σε Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που υπάγεται στο Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας. Οι συχνές αλλαγές έχουν προκαλέσει επικρίσεις από την κοινωνία των πολιτών και τους εμπειρογνώμονες, οι οποίοι ανησυχούν ότι μπορεί να εμποδίσουν την πρόοδο στην ισότητα των φύλων, ιδίως το δικαίωμα πρόσβασης σε νόμιμες και ασφαλείς αμβλώσεις, και να ενισχύσουν τα στερεότυπα για τους ρόλους και την ταυτότητα των φύλων. [11] [12]

Μετά την έγκριση του νόμου 4800/2021, ο οποίος προβλέπει την υποχρεωτική κοινή επιμέλεια για όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από τις κρίσιμες οικογενειακές καταστάσεις, αναγκάζοντας σε ορισμένες περιπτώσεις τις μητέρες να ζουν κοντά στους θύτες τους, ασκήθηκε κριτική για την αποτυχία του να αντιμετωπίσει την έμφυλη βία.[13] Το ζήτημα αυτό είναι φλέγον δεδομένης της απότομης αύξησης των γυναικοκτονιών τα τελευταία χρόνια: τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν 104 περιπτώσεις από το 2019 έως το 2023, αν και δεν υπάρχουν ακόμη επίσημα στοιχεία.[14] Το 2024, το ελληνικό κοινοβούλιο ψήφισε το νόμο 5089/2024, νομιμοποιώντας για πρώτη φορά τον γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. Ωστόσο, ο νόμος αυτός ειναι ανεπαρκής, καθώς δεν αναγνωρίζει πλήρως ούτε τα δικαιώματα των μη βιολογικών γονέων έναντι των παιδιών τους ούτε τις μη δυαδικές ταυτότητες. Επίσης, δεν αντιμετωπίζει την αδυναμία των διεμφυλικών γονέων να ενημερώσουν τα πιστοποιητικά γέννησης των παιδιών τους με τα νέα τους ονόματα.[15] Πολλοί υφιστάμενοι νόμοι και οδηγίες εισάγουν διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με τη γονική άδεια. Αυτή είναι άκρως δυσανάλογη, καθώς οι πατέρες έχουν δικαίωμα μόνο 14 ημέρες άδειας, σε σύγκριση με τις 119 ημέρες της άδειας μητρότητας. [16] [17] [18] Τα μέτρα κατά των φαινομένων εκφοβισμού και bullying αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν τη βία με διαθεματικό τροπο. Μάλιστα, τα μέτρα αυτά δεν αναγνωρίζουν τις ειδικές διακρίσεις που μπορεί να υποστούν κορίτσια, γυναίκες και θηλυκότητες[19] ως έμφυλη βία όπως προβλέπει και η σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Ομοίως, το φύλο δεν εξετάζεται σε σχέση με λόγους ευαλωτότητας λόγω φυλής, αναπηρίας, θρησκευτικών πεποιθήσεων, εθνοτικής καταγωγής, σεξουαλικού προσανατολισμού, οικογενειακής κατάστασης και ταυτότητας φύλου, έκφρασης φύλου ή χαρακτηριστικών φύλου, αντιμετωπίζοντας ουσιαστικά τη βία και τον εκφοβισμό ως κοινωνικά ζητήματα μεν αλλά με ερείσματα στις ιδιαίτερες συνθήκες ζωής και επιλογές κάθε ατόμου.[20]

Τα ζητήματα αυτά θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν από το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2021-2025, αλλά "απουσιάζουν τόσο οι επιμέρους δράσεις των διαφόρων υπουργείων, όσο και οι σαφείς, ρεαλιστικοί και μετρήσιμοι στόχοι και δείκτες, καθώς και οι αναφορές στα αναμενόμενα αποτελέσματα και το χρονοδιάγραμμα".[21] [22]

Εκπαίδευση, κατάρτιση και δια βίου μάθηση

Το εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας δεν καταβάλλει ειδικές προσπάθειες για να συμπεριλάβει τα παιδιά των μεταναστών, σημειώνει η ΟΕΣ, λόγω της πολιτικής αποθάρρυνσης της κυβέρνησης που αποσκοπεί στη μείωση της μετανάστευσης μέσω του περιορισμού της πρόσβασης στα δικαιώματα και την ευημερία. Ενώ υπάρχουν ορισμένες θεσμικές πρωτοβουλίες και πολυάριθμες δραστηριότητες των ΜΚΟ και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, αυτές είναι συχνά βραχυπρόθεσμες και ανεπαρκείς για να επιτύχουν μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στην ένταξη. Παρόλο που η σχολική εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για όλα τα παιδιά, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, η ΟΕΣ σημειώνει ότι υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία σχετικά με την ένταξη των παιδιών των προσφύγων στα σχολεία.[23] Το πρόγραμμα "Όλα τα παιδιά στην εκπαίδευση" (ACE), που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (96%)[24], προσέφερε μη τυπική εκπαίδευση για τα παιδιά πρόσφυγες κατά τη μετάβασή τους στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα μέχρι τον Ιούνιο του 2024. Δεν υπάρχει εγγύηση ότι το πρόγραμμα αυτό θα συνεχιστεί περαιτέρω. Η ΟΕΣ αναφέρει ότι οι γονείς που δεν είναι σίγουροι αν θα πρέπει να εγκαταλείψουν σύντομα τη χώρα - λόγω των πολιτικών αποθάρρυνσης του κράτους - δεν θεωρούν την εκπαίδευση ως προτεραιότητα. Η έλλειψη σταθερότητας και συνέχειας στα στεγαστικά προγράμματα και στις συνολικές προσπάθειες ένταξης, όπως τα μαθήματα ελληνικής γλώσσας για παιδιά και ενήλικες, καθιστά την κατάσταση ακόμη πιο επισφαλή.[25] Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας να δημιουργηθεί η απαραίτητη πολιτική βούληση για την εφαρμογή μιας στρατηγικής συμπερίληψης για την ενσωμάτωση αυτών των κοινοτήτων στην κοινωνία και την προάσπιση του δικαιώματος όλων των παιδιών στην εκπαίδευση.[26]

Η υποστήριξη για τα παιδιά με αναπηρία παραμένει ανεπαρκής, ιδίως στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές, και πολλά από αυτά εξακολουθούν να διαχωρίζονται στα σχολεία για παιδιά με αναπηρία. Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) έχει ζητήσει μια εκπαίδευση με λιγότερους αποκλεισμούς, καλύτερη μετάβαση από τα διαχωρισμένα περιβάλλοντα, απεριόριστη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και αναγνώριση των ειδικών εργαστηρίων επαγγελματικής κατάρτισης και των επαγγελματικών σχολών για άτομα με αναπηρία.[27]

Τον Ιανουάριο του 2024, το ελληνικό κοινοβούλιο μετονόμασε τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης σε "Ανώτερες Σχολές Επαγγελματικής Κατάρτισης" και δημιούργησε Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης και Εκπαίδευσης, τα οποία είναι πανεπιστημιουπόλεις που συνδυάζουν επαγγελματικές σχολές, εργαστήρια και προγράμματα μαθητείας για μαθητές μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ωστόσο, με τις αλλαγές αυτές αναβαπτίστηκαν κυρίως υφιστάμενες δομές και ο αντίκτυπός τους στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς ήταν περιορισμένος (30). Στις αρχές του 2024, ένας νέος νόμος που επέτρεψε την ίδρυση ιδιωτικών "μη κερδοσκοπικών" πανεπιστημίων που χρηματοδοτούνται εν μέρει από το κράτος οδήγησε σε εκτεταμένες διαμαρτυρίες. Ένα τέτοιο καθεστώς έρχεται σε σύγκρουση με τη συνταγματική εντολή να παρέχεται η τριτοβάθμια εκπαίδευση αποκλειστικά από δημόσια ιδρύματα με πλήρη αυτοδιοίκηση.[28] [29] [30] Η ΟΕΣ υπογραμμίζει ότι η δια βίου μάθηση είναι όλο και περισσότερο παρούσα στο δημόσιο διάλογο, αλλά αυτή η αύξηση της προσοχής δεν συνδυάζεται με πλαίσια και πρότυπα ποιότητας και με μια ολοκληρωμένη δημόσια δράση για την προώθηση της δια βίου μάθησης.[31]

Ένταξη μεταναστών, προσφύγων, αιτούντων άσυλο, μειονοτήτων και άλλων ευάλωτων ομάδων

Οι τρίτων χωρών μετανάστες, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα, αντιμετωπίζουν εμμένοντα προβλήματα με το σύστημα υποδοχής, το οποίο έχει κανονικοποιήσει τη βία, αναφέρουν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (MSF).[32] Τον Ιούνιο του 2023, το ναυάγιο του σκάφους Adriana στην Πύλο, ένα από τα πιο θανατηφόρα περιστατικά με μετανάστες, το οποίο προκάλεσε τον θάνατο περίπου 650 ανθρώπων, προκάλεσε ανησυχίες σχετικά με την ευθύνη της Ελληνικής Ακτοφυλακής. Διάφορες αναφορές υπογραμμίζουν τις παραλείψεις των ελληνικών αρχών ώρες πριν από το ναυάγιο και σοβαρές καταγγελίες ότι περιπολικό σκάφος του Λιμενικού προκάλεσε την ανατροπή της μηχανότρατας κατά την προσπάθεια ρυμούλκησης. Παρά τη σοβαρότητα του θέματος, οι έρευνες έχουν καθυστερήσει και η δικαιοσύνη για τα θύματα απέχει ακόμη πολύ από το να απονεμηθεί[33] [34]Η τραγωδία αυτή αποτελεί μέρος ενός ανησυχητικού μοτίβου παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το ελληνικό κράτος. Τα ρατσιστικά περιστατικά εξακολουθούν να είναι συνηθισμένα και οι πρόσφυγες, οι αιτούντες άσυλο και οι Ρομά είναι συχνά θύματα.[35] Άλλα ζητήματα περιλαμβάνουν απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα υποδοχής[36]36 , παράνομες επαναπροωθήσεις στα ελληνικά σύνορα[37], και περιορισμένη πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματα που απορρέουν από τη μεταναστευτική νομοθεσία, καθώς και περιορισμένη εφαρμογή αυτών των δικαιωμάτων.[38] Τον Δεκέμβριο του 2023, το ελληνικό κοινοβούλιο τροποποίησε τον νόμο 5078/2023 για να επιτρέψει σε μετανάστες χωρίς χαρτιά που ζουν στην Ελλάδα για τουλάχιστον τρία χρόνια και έχουν προσφορά απασχόλησης να αποκτήσουν προσωρινή άδεια εργασίας. Αυτή μπορεί να ανανεώνεται και συνοδεύεται από το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης.[39] [40] Η ΟΕΣ υποστηρίζει την αποκέντρωση των διαδικασιών ένταξης, ώστε να γίνουν πιο εύκολα διαχειρίσιμες και να προωθηθεί η ένταξη των μεταναστών, των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο (MRAs) στις τοπικές κοινότητες. Σημειώνει ότι η ελληνική κοινωνία έχει γίνει πιο δεκτική απέναντι στους MRA την τελευταία δεκαετία, αλλά ότι η συγκεντρωτική προσέγγιση της μετανάστευσης και της ένταξης εμποδίζει την πρόοδο και αντανακλά την έλλειψη πολιτικής βούλησης για την πλήρη ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων στην κοινωνία. Αυτή η έλλειψη ενσωμάτωσης συμβάλλει στο να βλέπουν οι MRAs την Ελλάδα ως προσωρινό σταθμό και όχι ως προορισμό, γεγονός που έχει αντίκτυπο στη συμμετοχή τους στην εκπαίδευση, την εργασία και την κοινωνία.

Η Εθνική Στρατηγική και το Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά 2021-2030 δημοσιεύθηκαν τον Φεβρουάριο του 2022 και επικρίθηκαν για την ανεπαρκή συμμετοχή της κοινότητας των Ρομά στον καθορισμό και την εφαρμογή τους, καθώς και για την εξάρτησή τους από τα κονδύλια της ΕΕ αντί των εθνικών πόρων.[41] [42] [43]Η εθνική στρατηγική για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία 2024-2030 εγκρίθηκε για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρία, αλλά η πρόοδος παραμένει αργή.[44] [45] Η έκθεση του προγράμματος Borgen [46] αποκαλύπτει τις συνεχείς προκλήσεις για τα άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων των δυσπρόσιτων κτιρίων και μέσων μεταφοράς, της περιορισμένης πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες και της υψηλής ανεργίας.

Απασχόληση των νέων

Οι εκθέσεις της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) δείχνουν μια θετική τάση στην απασχόληση των νέων τα τελευταία χρόνια.[47] Ωστόσο, η ΟΕΣ σημειώνει ότι η μεθοδολογία της δεν περιλαμβάνει τους νέους που μετακόμισαν στο εξωτερικό για λόγους εργασίας, γεγονός που ενδεχομένως αλλοιώνει τα στοιχεία. Επιπλέον, η συνολική αύξηση των ευκαιριών απασχόλησης συνέβαλε σε αυτή την τάση. Ως εκ τούτου, οι παρατηρούμενες βελτιώσεις μπορεί να αντανακλούν περισσότερο την αύξηση των κενών θέσεων εργασίας στην αγορά εργασίας και τη μετανάστευση επιστημόνων (brain drain) παρά τον αντίκτυπο των στοχοθετημένων πολιτικών για την ανεργία των νέων, οι οποίες είναι ελλιπείς και αναποτελεσματικές σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.[48] Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι η ανεργία των νέων διαμορφώθηκε σε περίπου 26,5% μεταξύ Απριλίου 2023 και Μαρτίου 2024. [49] Προγράμματα επιταγών κατάρτισης, όπως οι ευκαιρίες συνεχούς κατάρτισης για ανέργους της ΔΥΠΑ, βελτιώνουν μόνο προσωρινά το καθεστώς απασχόλησης ενός ατόμου. Οι συμμετέχοντες συχνά θεωρούνται απασχολούμενοι κατά τη διάρκεια του προγράμματος, γεγονός που διαστρεβλώνει τα στοιχεία για την ανεργία στη χώρα, αλλά συνήθως επιστρέφουν στην ανεργία μετά, καθώς οι ανανεώσεις των συμβάσεων είναι σπάνιες. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν αποδείξεις για σημαντικά μακροπρόθεσμα οφέλη από τέτοια προγράμματα και έχουν επικριθεί για την παροχή ανεπαρκούς υποστήριξης για την είσοδο στην αγορά εργασίας και ελάχιστης ουσιαστικής εργασιακής εμπειρίας. Η ΟΕΣ επικρίνει τις τρέχουσες πολιτικές και δράσεις, που δεν είχαν καμία επίδραση πέραν του βραχυπρόθεσμης. Οι πρωτοβουλίες συχνά αποκλείουν τα άτομα με αναπηρία και τους νέους Ρομά λόγω ανεπαρκούς προσέγγισης, ενώ οι ευκαιρίες για τους νέους μετανάστες και πρόσφυγες είναι ελάχιστες. Εν τω μεταξύ, τα κίνητρα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων για την επιστροφή των συνταξιούχων στην εργασία, τα οποία είχαν προσελκύσει 75.000 αιτήσεις μέχρι τον Απρίλιο του 2024, μειώνουν περαιτέρω τις προοπτικές αύξησης της απασχόλησης των νέων.[50]

[1]  OECD Data explorer, Public and private social expenditure: https://data-explorer.oecd.org/vis?fs[0]=Topic%2C1%7CSociety%23SOC%23%7CSocial%20protection%23SOC_PRO%23&pg=0&fc=Topic&bp=true&snb=12&vw=tb&df[ds]=dsDisseminateFinalDMZ&df[id]=DSD_SOCX_AGG%40DF_PUB_PRV&df[ag]=OECD.ELS.SPD&df[vs]=1.0&pd=2010%2C&dq=.A..PT_B1GQ.._T._T.&ly[rw]=REF_AREA&ly[cl]=TIME_PERIOD&ly[rs]=EXPEND_SOURCE&to[TIME_PERIOD]=false

[2] Greek Antipoverty Network (2022), Report on poverty in Greece 2022: https://antipoverty.org.gr/

[3] Greek Antipoverty Network (2023), Poverty Watch Greece 2023: https://www.eapn.eu/wp-content/uploads/2024/01/eapn-Povert-Watch-2023_final-graphs-in-english-5894.pdf

[4]  https://www.eapn.eu/

[5] Ministry of Migration & Asylum (2016-2024), HELIOS Project Regulations Handbook: https://greece.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1086/files/documents/2024-07/english_bip_project-regulations-handbook_july-2024_v2.pdf

[6] Ministry of Migration & Asylum (2020-2024) Consolidated reports- overview: https://migration.gov.gr/en/statistika/

[7] Insider.gr (2022), Unemployed: Two new benefits in force from autumn - Deletion for those who refuse jobs: https://www.insider.gr/tax-labour/239933/anergoi-dyo-nea-epidomata-se-ishy-apo-fthinoporo-diagrafi-gia-osoys-arnoyntai

[8] Ombudsman (2023), Amendment: Rights and Obligations of the unemployed of the Public Employment Service (PSE) – Former OAED: https://www.synigoros-solidarity.gr/1372/tropopoiisi-dikaiomata-ypoxreoseis-anergon-dypa-proin-oaed

[9] Gender Equality Index (2023), Greece: https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2023/country/EL

[10] European Commission (2024), 2024 Country Report - Greece: https://economy-finance.ec.europa.eu/document/download/a1f9c5fd-e785-4284-a727-1ff83e0d52cd_en?filename=SWD_2024_608_1_EN_Greece.pdf  

[11] European Equality Law Network (2023), Greece - Gender fell off the title of the General Secretariat competent for gender equality,: https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=5926

[12] DIOTIMA (2023), The need to establish a gender equality body: https://diotima.org.gr/anagkaiotita-i-systasi-forea-gia-tin/

[13] , European Equality Law Network (2023),  Greece - AFEM’s shadow report to GREVIO on mandatory shared custody for all children in breach of the Istanbul Convention: https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=5859

[14] Femicide.gr (2024), (Quntitative data 2019-2023: https://femicide.gr/posotika-dedomena-2019/

[15]  European Equality Law Network (2023), Greece - Amendment of basic antidiscrimination legislation: https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=6056

[16]   European Equality Law Network (2023),  Greece - New provisions on 'special leave for maternity protection' in breach of Directives 2006/54 and 2019/1158: https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=5840

[17] Alfavita (2024), PESEEPEA for maternity allowance: "Injustice! Replacement mothers are not included":  https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/445726_poseepea-gia-epidoma-mitrotitas-adikia-den-symperilambanontai-oi-anaplirotries

[18] European Equality Law Network (2023),  Greece - Extension of the 9-months paid ‘special leave of maternity protection’ to new categories: https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=6058

[19] European Equality Law Network (2023), Greece - Legislation on school bullying and discrimination: https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=5846

[20] European Equality Law Network (2023), Greece - Discriminatory conditions for a survivor’s pension granted by an occupational social security scheme (Part ii): https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=5841

[21] Μinistry of labor and social affairs (2021), National Action Plan for Gender Equality: https://www.ynanp.gr/media/documents/2023/06/22/%CE%95%CE%A3%CE%94%CE%99%CE%A6_2021-2025.pdf

[22] DIOTIMA Center (2021) Comments on the National Equality Action Plan: https://diotima.org.gr/paratiriseis-gia-to-ethniko-schedio-drasis-isotita-ton-fylon/

[23] Refugee.info Greece (2024), Parents’ basic guide to Greek schools: https://greece.refugee.info/en-us/articles/4985629355287

[24] European Commission (2024), Over 25,000 migrant children in Greece benefited from “All Children in Education” programme:  https://home-affairs.ec.europa.eu/news/over-25000-migrant-children-greece-benefited-all-children-education-programme-2024-07-23_en#:~:text=The%20%E2%80%9CAll%20Children%20in%20Education,the%20lives%20of%20refugee%20and

[25] Greek Forum for Refugees (2023) The meeting of the Greek Forum of Refugees with the Minister of Migration and Asylum, Dimitris Kairidis: https://refugees.gr/the-meeting-of-the-greek-forum-of-refugees-with-the-minister-of-migration-and-asylum-dimitris-kairidis/

[26] Ministry of Education, Religious Affairs and Sports (n.d.), Refugees and Education: https://www.minedu.gov.gr/tothema-prosfigiko-m

[27] ESAmeA(2024) April World Autism Awareness Day: POSGAmeA's requests to the Prime Minister! #AutismNotInvisible:  https://www.esamea.gr/el/article/2-aprilioy-pagkosmia-hmera-enhmerwshs-gia-ton-aytismo-aithmata-ths-posgkamea-ston-prwthypoyrgo-autismnotinvisible

[28]In.gr (2024), The final battle inside and outside the Parliament for the private HEIs – The students are escalating the mobilizations, https://www.in.gr/2024/03/04/politics/epikairotita/teliki-maxi-entos-kai-ektos-voulis-gia-ta-idiotika-aei-klimakonoun-tis-kinitopoiiseis-oi-foitites/

[29] Syntagma Watch (2024), The operation of private Universities is unconstitutional: https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/antisyntagmatiki-i-leitourgia-idiwtikwn-panepistimiwn/

[30] 'Hellenic Parliament (2022), Constitution of Greece - Article 16: Education, Art, Science: https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/ebooks/ekdoseis/2019_THE-CONSTITUTION-OF-GREECE/18/index.html

[31] GSEE Labor Institute (2023), Lifelong learning: from the adventures of a term to the emergence of a paradigm: https://ineobservatory.gr/wp-content/uploads/2023/07/NEWSLETTER_14-1.pdf

[32] Civic space watch (2023) , Greece - The MSF says that Violence Against Migrants is ‘Normalised’: https://civicspacewatch.eu/greece-the-msf-says-that-violence-against-migrants-is-normalised/

[33] ECRE (2023) Greece - Shipwreck Leaving Hundreds Dead and Missing Sparks National and International Outcry, EU Denounced over Complicity, Conflicting Narratives Emerge as Nine Survivors Are Facing Charges: https://ecre.org/greece-shipwreck-leaving-hundreds-dead-and-missing-sparks-national-and-international-outcry-eu-denounced-over-complicity-conflicting-narratives-emerge-as-nine-survivors-are-facing-charges/

[34] Reliefweb (2024), Greece: On Pylos Shipwreck Anniversary, Still No Justice: https://reliefweb.int/report/greece/greece-pylos-shipwreck-anniversary-still-no-justice

[35] European Anti-Poverty Network (2022), Poverty Watch 2022 Greece: https://www.eapn.eu/wp-content/uploads/2022/10/eapn-PW-2022-Greece-5542.pdf

[36] European Union Agency for Fundamental Rights (2024), Fundamental rights report: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2024-fundamental-rights-report-2024_en.pdf

[37] Greek Council for Refugees (2024), Greece faces the European Court of Human Rights for the first time for alleged refoulements: https://www.gcr.gr/el/news/press-releases-announcements/item/2281-i-ellada-erxetai-gia-proti-fora-antimetopi-me-to-evropaiko-dikastirio-anthropinon-dikaiomaton-gia-feromenes-epanaproothiseis

[38] European Union Agency for Fundamental Rights (2024), Fundamental rights report: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2024-fundamental-rights-report-2024_en.pdf

[39] Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity (2023), Legalization of immigrants: a historic opportunity to live with dignity: https://g2red.org/el/ellinika-nomimopoiisi-metanaston-mia-istoriki-eykairia-gia-zoi-me-axioprepeia/

[40] Infomigrants (2023), Greece approves law granting undocumented migrants residency rights: https://www.infomigrants.net/en/post/54021/greece-approves-law-granting-undocumented-migrants-residency-rights

[41] Ministry of Labor and Social Affairs (2022), National Strategy and Action Plan for the Social Inclusion of Roma 2021-2030: https://egroma.gov.gr/wp-content/uploads/2022/12/ΕΘΝΙΚΗ-ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ-ΚΑΙ-ΣΧΕΔΙΟ-ΔΡΑΣΗΣ-ΓΙΑ-ΤΗΝ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ-ΕΝΤΑΞΗ-ΤΩΝ-ΡΟΜΑ-2021_2030_.pdf

[42]  Pan-Hellenic Confederation of Roma Greeks (2022) RESOLUTION: YES TO THE SUBSTANTIVE DISCUSSION OF THE ROMA 2021-2030 VISION - NO TO THE DEVALUATION OF THE THIRD-LEVEL BODY OF GREEK ROMA: https://ellanpasse.com/2022/01/06/ψηφισμα-ναι-στην-ουσιαστικη-συζητησ/

[43] ELLAN PASSE (2022), NO TO THE DEVALUATION AND INSTITUTIONAL EXCLUSION OF ELLAN PASSE: https://ellanpasse.com/2022/01/07/οχι-στην-απαξιωση-και-τον-θεσμικο-αποκ/

[44] European Equality Law Network (2024), Greece - Adoption of a National Strategy for the Rights of Persons with Disabilities 2024-2030: https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=6079

[45] Website of the Action "Observatory of Disability Issues" of ESAMEA (2023), 14th Bulletin of the ESAmeA Observatory: Shock data on the employment of people with disabilities: outside the labor force the vast majority!:  https://paratiritirioanapirias.gr/el/results/publications/93/14o-deltio-toy-parathrhthrioy-ths-esmea-stoixeia-sok-gia-thn-apasxolhsh-twn-atomwn-me-anaphria-ektos-ergatikoy-dynamikoy-h-syntriptikh-pleionothta

[46] The Borgen Project (2024), Disability and Poverty in Greece:  https://borgenproject.org/disability-and-poverty-in-greece/

[47] Hellenic Statistical Authority (2024), Labour force (Monthly data): https://www.statistics.gr/en/statistics/-/publication/SJO02/-

[48] OECD (2024), Impact Evaluation of Training and Wage Subsidies for the Unemployed in Greece: https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/16c1b234-en.pdf?expires=1727454816&id=id&accname=guest&checksum=A47E467E280E14678C5645FDC5BCDEFB

[49] Trading economics (2024), Greece - Youth unemployment rate: https://tradingeconomics.com/greece/youth-unemployment-rate-eurostat-data.html#:~:text=Greece%20%2D%20Youth%20unemployment%20rate%20was,EUROSTAT%20on%20September%20of%202024.

[50] Ministry of Labour and Social Security (2024), P. Tsakloglou: 75,000 people have already registered on the pensioners' employment platform: https://ypergasias.gov.gr/p-tsakloglou-stin-platforma-apascholisis-syntaxiouchon-echoun-engrafei-idi-75-000-atoma/

Επαρκείς μισθοί

Η ΟΕΣ σημειώνει ότι, παρά τη μείωση της ανεργίας και τη βελτίωση της παραγωγικότητας της εργασίας, οι μισθοί στην Ελλάδα δεν αυξάνονται σημαντικά και ο λόγος των αμοιβών απασχόλησης προς το ΑΕΠ ενδέχεται να φθάσει στο χαμηλότερο επίπεδο από τη δεκαετία του 1960.[1] ον Απρίλιο του 2024, ο κατώτατος μισθός στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 50 ευρώ μηνιαίως για 40 ώρες εβδομαδιαίας εργασίας[2]δηλαδή κατά 6,4%. Η αύξηση αυτή υπολείπεται του 16,4% που συνιστούσαν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τα συνδικάτα των εργαζομένων.[3] Η Ελλάδα προσάρμοσε τακτικά τον κατώτατο μισθό της σύμφωνα με την οδηγία της ΕΕ για τον "Επαρκή κατώτατο μισθό", που εγκρίθηκε το 2021. Ωστόσο, η χώρα υπολείπεται στην προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων για τον καθορισμό των μισθών. Η κυριαρχία των ΜμΕ (Μικρομεσσαίων Επιχειρήσεων), οι οποίες απασχολούν μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού και συχνά αντιμετωπίζουν οργανωτικές προκλήσεις στη συνδικαλιστική οργάνωση, είναι πιθανό να έχει επηρεάσει την πρόσφατη νομοθεσία, που οδηγεί στην προτίμηση των ατομικών συμβάσεων έναντι των συλλογικών συμβάσεων, αποδυναμώνοντας περαιτέρω τις προσπάθειες συλλογικών διαπραγματεύσεων.[4] Επιπλέον, η αποτελεσματικότητα της προστασίας του κατώτατου μισθού είναι αμφισβητήσιμη λόγω των δραστικών αλλαγών και της συρρίκνωσης της επιθεώρησης εργασίας.

Εργασιακή Ασφάλεια

Με βάση την έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς 2023, το 21,9% των ερωτηθέντων φοβάται ότι μπορεί να χάσει την τρέχουσα θέση εργασίας του εντός του επόμενου έτους. [5]Παρομοίως, το 32% των Ελλήνων ερωτηθέντων εξέφρασε αβεβαιότητα σχετικά με την πιθανότητα διατήρησης της εργασίας του κατά τους επόμενους τρεις μήνες, σύμφωνα με έκθεση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ, μέλους της ΟΕΣ, η οποία συγκέντρωσε στοιχεία από έρευνες της Eurostat (2024) και του Eurofound (2021) σχετικά με ανεπιθύμητους τύπους άτυπης απασχόλησης και εργασιακής επισφάλειας.[6] Η ΟΕΣ υπογραμμίζει ότι η νέα εργατική νομοθεσία, παρά το γεγονός ότι στοχεύει στη μεταφορά της "Οδηγίας για τον επαρκή κατώτατο μισθό", στερείται διατάξεων για τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα των θέσεων εργασίας, την προστασία από τις απολύσεις και την οικονομική ύφεση. Για τους εργαζόμενους σε πλατφόρμες, αντιμετωπίζει αόριστα το δικαίωμα αποσύνδεσης, αλλά το μέτρο αυτό αντισταθμίζεται εύκολα από τις υπερωρίες (όπως η απλήρωτη αναμονή) και τις διατάξεις για εξαήμερη εβδομάδα εργασίας.[7]

Υγεία και ασφάλεια στην εργασία

Υπάρχει αξιοσημείωτη έλλειψη ενημερωμένων δεδομένων σχετικά με τα εργατικά ατυχήματα, τις ασθένειες και τους θανάτους για το 2023, αναφέρει η ΟΕΣ. Η Ελλάδα έχει επικριθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία και από διεθνείς οργανισμούς για τη μη υποβολή εκθέσεων στην Eurostat σχετικά με τις επαγγελματικές ασθένειες. Αντ' αυτού, η χώρα προωθεί ένα ψευδές αφήγημα για "ιδανικές συνθήκες εργασίας" με μηδενικές αναφορές εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών, παρά τις εκτιμήσεις που κάνουν λόγο για περίπου 2.500 θανάτους από επαγγελματικές ασθένειες ετησίως.[8] [9] Τα στατιστικά στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) δείχνουν ότι η Ελλάδα έχει 117 ετήσια μη θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα και 0,6 επαγγελματικούς θανάτους ανά 100.000 εργαζόμενους, αλλά δεν έχει στοιχεία για τον αριθμό των επιθεωρητών.[10] Επιπλέον, μια έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ για το 2024 αποκάλυψε ότι τα εργατικά ατυχήματα αυξήθηκαν σε 4.999 το 2022, 11,7% παραπάνω από το 2021. Η πλειονότητα αυτών των ατυχημάτων αφορούσε άνδρες και οι ομάδες που επλήγησαν περισσότερο ήταν ηλικίας 45-49 και 40-44 ετών.[11]

Κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία

Η νομοθεσία για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία στην Ελλάδα - που εκπροσωπείται κυρίως από τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις - δεν έχει ενημερωθεί από το 2016. Η πλατφόρμα δικτύωσης "Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας" (ΚΑΛΟ) - μια συλλογική πλατφόρμα φορέων που διοικούνται από μέλη και επικεντρώνονται στη δίκαιη αμοιβή, την κατανομή των κερδών και το κοινωνικό όφελος - παραμένει ενεργή και ενημερώνεται τακτικά από ορισμένα μέλη από την κοινωνία των πολιτών.[12] Ωστόσο, η Διεύθυνση Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας του Υπουργείου Εργασίας έχει αναρτήσει μόνο μία δημόσια ενημέρωση για το 2024. Αυτή η έλλειψη δραστηριότητας υποδηλώνει πιθανό κλείσιμο ή συγχώνευση της διεύθυνσης ή μεταφορά της σε άλλο υπουργείο. Παρά το ότι αποτελεί μέρος του Υπουργείου Εργασίας, η σχετική σελίδα του επίσημου ιστότοπου δεν λειτουργεί πλέον.

Ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής

Ο νέος εργατικός νόμος 5053/2023[13] που τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 2024, εισάγει αρκετές αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, οι οποίες έχουν επικριθεί έντονα για τον πιθανό αρνητικό αντίκτυπό τους στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και στη συνολική δικαιοσύνη των συνθηκών εργασίας. Στις διατάξεις περιλαμβάνεται η δυνατότητα των υπαλλήλων να εργάζονται για πολλούς εργοδότες, υπό την προϋπόθεση ότι η συνολική εργάσιμη ημέρα τους δεν υπερβαίνει τις 13 ώρες και με την εισαγωγή ευέλικτων συμβάσεων μηδενικών ωρών, οι οποίες απαιτούν από τους εργαζόμενους να βρίσκονται σε απλήρωτη αναμονή για να καλύψουν τις ανάγκες των εργοδοτών ανά πάσα στιγμή. Το νομοσχέδιο ποινικοποιεί επίσης την παρεμπόδιση της εργασίας, έτσι ώστε οι απεργοί που εμποδίζουν συναδέλφους τους να εργαστούν, να τιμωρούνται με πρόστιμο ή φυλάκιση.[14] [15] Ο νέος νόμος εισάγει επίσης την εξαήμερη εβδομάδα εργασίας για τους υπαλλήλους του δημόσιου τομέα, τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα σε εθελοντική βάση και σε περίπτωση που πληρούνται ορισμένα κριτήρια, όπως ο αυξημένος φόρτος εργασίας. Οι εργαζόμενοι που εργάζονται έκτη ημέρα λαμβάνουν επιπλέον 40% του ημερήσιου μισθού τους και επιπλέον 115% για εργασία σε αργία. Ωστόσο, η εργασία κατά την έκτη ημέρα δεν οδηγεί σε αντικατάσταση της ημέρας ανάπαυσης, παρά μόνο υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Το μέτρο θέτει έτσι σε κίνδυνο την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής των εργαζομένων.

Η καθιέρωση της εξαήμερης εβδομάδας εργασίας και της 13ωρης εργάσιμης ημέρας θεωρείται προβληματική, καθώς πολλοί εργαζόμενοι δυσκολεύονται ήδη να συνδυάσουν την τυπική πενθήμερη εβδομάδα εργασίας με την ιδιωτική τους ζωή, ενώ υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την τετραήμερη εβδομάδα εργασίας.[17] Ο νέος νόμος φαίνεται να στοχεύει στην αύξηση των μισθών μέσω μεγαλύτερων νόμιμων ωρών και ημερών εργασίας.

Όσον αφορά τις διατάξεις που ρυθμίζουν τη γονική άδεια, η επέκταση της 9μηνης "ειδικής άδειας προστασίας της μητρότητας με αποδοχές" σε νέες κατηγορίες, που θεσπίστηκε τον Μάρτιο του 2024, επεκτείνει την εννεάμηνη άδεια μητρότητας με αποδοχές σε όλες τις γυναίκες εργαζόμενες στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό ισχύει από το 2024 και εφαρμόζεται αναδρομικά σε όλες τις νέες αναγνωρισμένες δικαιούχους (όπως οι ελεύθεροι επαγγελματίες δικηγόροι) από την 1η Ιανουαρίου 2017[18]

[1] INE GSEE (2024), The Greek economy and employment: https://www.inegsee.gr/wp-content/uploads/2024/06/ETHSIA_EKTHESH_2024.pdf

[2] Ministry of Labour and Social Security, Minimum Wage,: https://ypergasias.gov.gr/en/labour-relations/collective-employment-relations/minimum-wage/

[3] Ministry of Labour and Social Security (2024), Minimum Wage - Consultation on the determination of the minimum wage for the year: https://ypergasias.gov.gr/ergasiakes-scheseis/syllogikes-ergasiakes-sxeseis/katotatos-misthos/

[4] Journal of EFSYN Editors (2023), Downgrade Labor Inspection: https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/373904_ypobathmizoyn-tin-epitheorisi-ergasias

[5] Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς (2023), Έρευνα “Συνθήκες εργασίας στην Ελλάδα. Εμπειρίες και στάσεις γύρω από την αγορά εργασίας: https://poulantzas.gr/yliko/erevna-synthikes-ergasias-stin-ellada-ebeiries-kai-staseis-gyro-apo-tin-agora-ergasias-4o-kyma-2023/

[6] ΙΝΕ ΓΣΕΕ (2024), Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση: https://www.inegsee.gr/wp-content/uploads/2024/06/ETHSIA_EKTHESH_2024.pdf

[7] https://www.statistics.gr/documents/20181/55476328-3d80-4779-bd49-3f7983cedb11

[8] Greek Institute for Health and Safety at Work (2024) OHS Issues: https://www.elinyae.gr/themata-yae

[9] Efsyn (2024), Internationally resiliency with the absence of data on occupational accidents: https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/431274_diethnos-rezili-me-tin-apoysia-stoiheion-gia-ergatika-atyhimata

[10] ILO (2024), Statistics on safety and health at work: https://ilostat.ilo.org/topics/safety-and-health-at-work/

[11] Hellenic Statistical Authority (ELSTAT) (2024) Investigation of accidents at work 2022:  https://www.statistics.gr/documents/20181/afcfebdf-7fff-8c3a-28c5-214634281858

[12] Networking platform of K.A.L.O. (2024), News from KALO: https://foreis-kalo.gr/kalonews

[13] TAXHEAVEN (2023), Law 5053/2023 - To strengthen work - Incorporation of Directive (EU) 2019/1152 of the European Parliament and of the Council of 20 June 2019 - Simplification of digital processes and strengthening of the Work Card - Upgrading the operational function of Ministry of Labor and Social Security and the Labor Inspectorate: https://www.taxheaven.gr/law/5053/2023

[14] e-forologia (2023), New Labour Bill. The big changes – the good and the bad – the technical improvements! :  https://www.e-forologia.gr/cms/viewContents.aspx?id=229986

[15] Economic Postman (2023), Labour Bill: The 'second reading' and key changes: https://www.ot.gr/2023/08/26/forologia/ergasiaka-asfalistika/ergasiako-nomosxedio-i-deyteri-anagnosi-kai-oi-allages-kleidia/

[17] STARTUPPER (2024) Greek workers seek 4-day work for work-life balance:  https://startupper.gr/news/132427/kariera-gr-oi-ellines-ergazomenoi-epizitoun-tin-4imeri-ergasia-gia-exisorropisi-epangelmatikis-prosopikis-zois/

[18] European Equality Law Network (2023),  Greece - Extension of the 9-months paid ‘special leave of maternity protection’ to new categories: https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=6058

Στέγαση

Η ελληνική κυβέρνηση προσφέρει ένα τυποποιημένο επίδομα στέγασης για την κάλυψη μέρους του ενοικίου των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα.[1] Η Έκθεση για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα του 2024 (91) αναφέρεται σε μέτρα στήριξης της στέγασης που απευθύνονται ειδικά σε άτομα με αναπηρία, καθώς και σε μέτρα στήριξης των ενοικιαστών που κινδυνεύουν με έξωση ή με άλλο τρόπο να χάσουν το διαμέρισμά τους. Το 2023, η κυβέρνηση εγκαινίασε το πρόγραμμα "Το σπίτι μου" για να βοηθήσει νέους και ζευγάρια να αγοράσουν την πρώτη τους κατοικία, παρέχοντας επιδοτούμενα στεγαστικά δάνεια σε 10.000 άτομα.[2] Ωστόσο, λιγότεροι αιτούντες υπέβαλαν την αίτησή τους για να ενταχθούν στο πρόγραμμα (9776) από ό,τι υπήρχαν διαθέσιμες θέσεις (πάνω από 10.000), ενώ ακόμη λιγότεροι επωφελήθηκαν πραγματικά από το πρόγραμμα (μόλις 2.596 ).[3] Το πρόγραμμα αναμενόταν να ενημερωθεί το 2024 για να μπορέσουν να επωφεληθούν περισσότερα άτομα. Επιπλέον, το πρόγραμμα "Στεγαστικά Δάνεια" προσφέρει σε νέα άτομα και ζευγάρια ηλικίας 25-39 ετών χαμηλότοκα ή άτοκα δάνεια που χορηγούνται μέσω συνεργαζόμενων τραπεζών, ώστε να μπορέσουν να αγοράσουν την πρώτη τους κατοικία. Η ΟΕΣ σημειώνει επίσης το πρόγραμμα "Κοινωνικό επίδομα στέγασης" που δρομολογήθηκε από τις Δημόσιες Υπηρεσίες Απασχόλησης, το οποίο στοχεύει στην κατασκευή κοινωνικών κατοικιών μέσω συνεργασιών δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, αλλά δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί. Ομοίως, το πρόγραμμα "Ανακαινίζω - Ενοικιάζω" που επίσης διαχειρίζεται η Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης, το οποίο επιδοτεί την επισκευή κατοικιών για να διατεθούν προς ενοικίαση, επίσης δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί.

Τα στεγαστικά ζητήματα έχουν προκύψει από πολιτικές που προωθούν τον αστικό εξευγενισμό, οδηγώντας σε ακραίες αυξήσεις των ενοικίων στα αστικά κέντρα, τα οποία έχουν αυξηθεί έως και 50% από το 2018 χωρίς αντίστοιχη αύξηση των μισθών. Η ΟΕΣ επισημαίνει την ανάγκη ανακαίνισης παλαιότερων κτιρίων ώστε να γίνουν πιο κατοικίσιμα και περιβαλλοντικά βιώσιμα, καθώς η τρέχουσα προσέγγιση βασίζεται σε μεμονωμένες επενδύσεις που εξυπηρετούν τις ανάγκες των επενδυτών και όχι των κατοίκων της περιοχής.[4] [5] [6] Η έκθεση EAPN 2023 για την Ελλάδα υπογραμμίζει τα σοβαρά προβλήματα στέγασης. Περίπου 830.000 άνθρωποι ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, σύμφωνα με τη Eurostat, και οι συνθήκες στέγασης επιδεινώνονται λόγω της αύξησης των ενοικίων, των κατασχέσεων, της ενεργειακής φτώχειας και της ιδιωτικοποίησης των εταιρειών ενέργειας . Η κυβέρνηση δεν έχει ελέγξει τα ραγδαία αυξανόμενα ενοίκια ούτε έχει δημιουργήσει απόθεμα κοινωνικής στέγασης, καθιστώντας το κόστος στέγασης σημαντικό πρόβλημα, ιδίως για τους νέους. Ο αριθμός των νέων που ανησυχούν για τη στέγαση έχει αυξηθεί σημαντικά, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, και τα ενοίκια γίνονται όλο και πιο απρόσιτα λόγω του υψηλού κόστους τους σε σχέση με τους μισθούς. Το πρόβλημα αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στην Αθήνα και σε άλλα μεγάλα αστικά κέντρα και τουριστικές περιοχές, καθώς και σε πόλεις με φοιτητικούς πληθυσμούς ή εποχικούς εργαζόμενους. Οι ενοικιαστές αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες προκλήσεις, επιτείνοντας τις ανισότητες: Το 79,2% των ενοικιαστών επιβαρύνεται με υπερβολικό κόστος στέγασης, σε σύγκριση με το 21,15% των ιδιοκτητών ακινήτων, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ.

Εξάλειψη της φτώχειας

Παρά την ετήσια δημοσίευση σχετικών στοιχείων για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, η κυβέρνηση δεν έχει καταβάλει καμία στοχευμένη προσπάθεια για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων, σημειώνει η ΟΕΣ.[7] Παρόλο που ο κίνδυνος εισοδηματικής φτώχειας μειώθηκε μεταξύ 2015-2020, αυξήθηκε σημαντικά το 2021 και παρέμεινε υψηλός το 2022-2023 σε περίπου 20%, πιθανότατα λόγω της πανδημίας και του υψηλότερου κόστους διαβίωσης.[8] Παρόμοιος αριθμός εμφανίζεται στα νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά (περίπου 22%), γεγονός που υπογραμμίζει την υψηλότερη επίπτωση της παιδικής φτώχειας. Για τους ενήλικες, ο κίνδυνος είναι περίπου 18% και είναι ιδιαίτερα υψηλότερος για τα άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. Οι τάσεις αυτές αναδεικνύουν το σημαντικό κοινωνικό κόστος της υποτονικότητας της ελληνικής οικονομίας και υποδεικνύουν την ανάγκη ενσωμάτωσης της προστασίας της απασχόλησης στην ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική.

Αν και η φτώχεια στα ελληνικά νοικοκυριά δεν είναι κάτι καινούργιο, η σημαντική συσσώρευση κρίσεων έχει ωθήσει πολλούς ανθρώπους σε αυτό που ονομάζεται "κρυφή αστεγία", σημειώνουν τα μέλη του Ελληνικού Δικτύου κατά της Φτώχειας.[9] Αυτό αναφέρεται σε ανθρώπους που ζουν σε ακατάλληλες ή επισφαλείς συνθήκες και έχουν προβλήματα με τις πληρωμές των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και του ενοικίου, ακόμη και αν η κατάστασή τους δεν είναι ορατή στους δρόμους ή δεν συζητείται ευρέως. Η έκθεση αποκαλύπτει ότι το φτωχότερο 10% των νοικοκυριών έπρεπε να δαπανήσει 14% περισσότερο για τρόφιμα και ενέργεια το 2023 σε σχέση με το 2022, ενώ η αύξηση για τα πλουσιότερα νοικοκυριά ήταν μόνο 5%. Ο αντίκτυπος της αύξησης του κόστους των τροφίμων στα φτωχότερα νοικοκυριά ήταν ιδιαίτερα δραματικός από τις αρχές του 2022 έως τα μέσα του 2023 και οδήγησε σε απότομη αύξηση του αριθμού των ατόμων που περικόπτουν τα τρόφιμα ή επιλέγουν προϊόντα χαμηλότερης ποιότητας και λιγότερο θρεπτικά.

Πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη

Το εθνικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης στην Ελλάδα έχει υποστεί σημαντική πίεση, ιδίως κατά τη διάρκεια και μετά την πανδημία. Η πίεση έχει προκαλέσει την επιδείνωση των συνθηκών εργασίας, με πολλά μέλη του προσωπικού να εργάζονται υπερωριακά για να καλύψουν κενές θέσεις. Ένα αποτέλεσμα ήταν η έξοδος έμπειρων γιατρών και νοσηλευτών από το 2022, επιδεινώνοντας τις ελλείψεις προσωπικού.[10] Το 2024, το Υπουργείο Υγείας υπέβαλε νομοσχέδιο με τίτλο "Δράσεις για τη δημόσια υγεία - ρυθμίσεις για την ενίσχυση του εθνικού συστήματος υγείας", το οποίο εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο. Το νομοσχέδιο αυτό αποσκοπεί στην αντιμετώπιση διαφόρων ζητημάτων του συστήματος υγείας, επιτρέποντας στους γιατρούς των δημόσιων νοσοκομείων να αναλαμβάνουν ιδιωτική εργασία, αντιμετωπίζοντας τις ελλείψεις προσωπικού, ενισχύοντας την πρόσβαση στην προληπτική περίθαλψη και εξορθολογίζοντας τη φαρμακευτική δαπάνη. Επιδιώκει επίσης τον εκσυγχρονισμό των υποδομών δημόσιας υγείας, την ενίσχυση των ποσοστών εμβολιασμού και την ενημέρωση των κανονισμών για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.[11] Ωστόσο, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το νομοσχέδιο μπορεί να περιορίσει την πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης με την αποστράγγιση προσωπικού και πόρων προς τον ιδιωτικό τομέα. Λένε ότι αφαιρεί από την ελεύθερη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη που εγγυάται η ασφάλιση, ανοίγει την πόρτα στον ιδιωτικό τομέα εντός του δημόσιου συστήματος, προωθεί την ιδιωτική πρακτική ως μέσο για τους δημόσιους γιατρούς να αυξήσουν το εισόδημά τους και δεν αντιμετωπίζει επαρκώς τις πραγματικές ανάγκες του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης.[12] Η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη για τα οικονομικά μειονεκτούντα άτομα παραμένει προβληματική. Τα νέα μέτρα του νόμου προβλέπουν την εφαρμογή υψηλότερης συνεισφοράς ασφαλισμένων, προσθήκη οριζόντιων παράβολων για ιατρικές υπηρεσίες και επί πληρωμή χειρουργία που θα αυξήσουν περαιτέρω τις ίδιες δαπάνες των πολιτών στο μέλλον

Πρόσβαση στην παιδική μέριμνα

Η πρόσβαση στην παιδική φροντίδα στην Ελλάδα αντιμετωπίζει συνεχείς προκλήσεις, ιδίως για τα παιδιά μεταναστών, προσφύγων και Ρομά. Παρά τις μορφές υποστήριξης, όπως το επίδομα μητρότητας και η άδεια μητρότητας επί πληρωμή, μέλη των ομάδων αυτών εξαιρούνται κατά κύριο λόγο, όπως συμβαίνει και με την πρόσβαση στην εκπαίδευση. Το 2022, το Υπουργείο Απασχόλησης εγκαινίασε την πρωτοβουλία "Νταντάδες της γειτονιάς", η οποία στηρίζει μέσω υπηρεσιών παιδικής φροντίδας τις νέες μητέρες και τους κηδεμόνες παιδιών στην επανένταξη στην αγορά εργασίας και αντιμετωπίζει την αδήλωτη και ανασφάλιστη εργασία φροντίδας που συνήθως παρέχεται από τυπικά άνεργες γυναίκες και μέλη της οικογένειας.[13] Αν και δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία εφαρμογής, περισσότεροι δήμοι έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα και η μηνιαία αποζημίωση έχει αυξηθεί.

Η ΟΕΣ επισημαίνει το επίδομα τέκνων "Α21" ως μια αξιοσημείωτη κοινωνική παροχή που διατίθεται σε οικογένειες Ρομά με βάση το εισόδημα. Καθιερώθηκε το 2018 και τροποποιήθηκε το 2020 για να συμπεριλάβει την απαίτηση για σχολική φοίτηση, στην πράξη ο νόμος έχει εφαρμοστεί μόνο από τα μέσα του 2023. Αυτή η καθυστερημένη εφαρμογή οδήγησε πολλές οικογένειες Ρομά να αποκλειστούν από το επίδομα, επιδεινώνοντας περαιτέρω τα εμπόδια στην εκπαίδευσή τους.[14] Η έκθεση του EAPN 2023 υπογραμμίζει επίσης τις θετικές εξελίξεις στο πλαίσιο του προγράμματος "Εγγυήσεις για το παιδί". Η πρωτοβουλία αυτή αποσκοπεί στη βελτίωση της εκπαίδευσης και της φροντίδας στην πρώιμη παιδική ηλικία, στην παροχή εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς για τα παιδιά με αναπηρίες και στην εφαρμογή ολοκληρωμένων μέτρων για τη μείωση της παιδικής φτώχειας.[15]

Πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες

Η ΟΕΣ αναφέρει μικρή πρόοδο όσον αφορά την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες στην Ελλάδα και σημειώνει την έλλειψη ενημερωμένων πληροφοριών. Οι εκθέσεις του EAPN για το 2022 και το 2023[16] αποκαλύπτουν ότι η συνολική κατάσταση για την κοινωνία παραμένει σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητη και οι επίμονες προκλήσεις των προηγούμενων ετών εξακολουθούν να επηρεάζουν τις κοινότητες. Οι εκθέσεις υπογραμμίζουν ότι οι πληροφορίες σχετικά με τις βασικές υπηρεσίες για τα άτομα που βιώνουν φτώχεια και για άλλες περιθωριοποιημένες ομάδες προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αντί για επίσημους ή κυβερνητικούς φορείς. Εξαρτάται, επομένως, από τους πόρους και το πεδίο εφαρμογής των εν λόγω οργανώσεων. Ομοίως, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου παρέχει περιορισμένες και ξεπερασμένες πληροφορίες στις γλώσσες των μεταναστών, των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο και αντ' αυτού βασίζεται σε οδηγούς που δημιουργήθηκαν στις αρχές της "προσφυγικής κρίσης" και δεν έχουν ενημερωθεί.

Τον Απρίλιο του 2024, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας εισήγαγε νομοθεσία που ενδεχομένως ανοίγει το δρόμο για την ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης, η οποία επί του παρόντος ανήκει στο δημόσιο. Η εφημερίδα ΕΦΣΥΝ ανέφερε ανησυχίες σχετικά με την κίνηση αυτή[17] Σε θεσμικό επίπεδο, η αποχέτευση θεωρείται μέρος της υγειονομικής περίθαλψης και οι περιθωριοποιημένες κοινότητες αντιμετωπίζουν συχνά προκλήσεις στην πρόσβασή τους λόγω οικονομικών περιορισμών. Εάν οι άνθρωποι πρέπει να πληρώσουν για την αποχέτευση, αυτή δεν χορηγείται ως δικαίωμα.

Οι κινητές συσκευές, όπως τα smartphones, είναι προσιτές χάρη στις χαμηλές τιμές, αλλά η βασική πρόσβαση στο κινητό είναι αναποτελεσματική χωρίς αξιόπιστο ηλεκτρικό ρεύμα και διαδίκτυο, τα οποία σήμερα είναι ακριβά. Οι δημόσια διαθέσιμοι πόροι, όπως το δωρεάν wi-fi, μπορούν να βοηθήσουν υπό ορισμένες συνθήκες, αλλά δεν εξασφαλίζουν συνεχή ή επείγουσα πρόσβαση. Η ψηφιοποίηση και η αναδιάρθρωση των εφοριών από τον Μάρτιο του 2020 έχουν αυξήσει σημαντικά τους χρόνους επεξεργασίας και το κόστος για τους φορολογούμενους, αν και έχουν οδηγήσει σε ορισμένες βελτιώσεις στις υπηρεσίες. Ο αργός ρυθμός της ψηφιακής προσαρμογής και ο ψηφιακός αναλφαβητισμός έχουν καταστήσει απαραίτητη την υποστήριξη από λογιστή για τη δήλωση φόρου ή παρόμοιες εργασίες, γεγονός που οδηγεί σε προκλήσεις και ανησυχίες που εγείρονται από τους ελεύθερους επαγγελματίες λογιστές, οι οποίοι υπόκεινται σε υψηλή πίεση, λόγω των στενών χρονοδιαγραμμάτων και του πολύπλοκου φορολογικού συστήματος.

[1] Housing Benefit, Ministry of Labor and Social Security: http://web.archive.org/web/20240221043728/https://ypergasias.gov.gr/koinoniki-allilengyi/koinonikes-politikes-stegasis/

[2] Ministry of Labour and Social Security (2023), "My House": applications for subsidised housing loans for young people and young couples from next Monday: https://ypergasias.gov.gr/spiti-mou-apo-tin-erchomeni-deftera-oi-aitiseis-gia-epidotoumena-stegastika-daneia-se-neous-kai-nea-zevgaria/

[3] ONEMAN (2024), How the "My House" programme has finally made the housing market more difficult: https://www.oneman.gr/onecity/urban/pos-to-programma-spiti-mou-diskolepse-telika-tin-agora-katoikias/

[4] e-kathimerini (2024), Agony over the gentrification of Athens: https://www.ekathimerini.com/opinion/1230758/agony-over-the-gentrification-of-athens/

[5] Lifo (2024), Quick guide to Athenian gentrification:  https://www.lifo.gr/stiles/optiki-gonia/syntomos-odigos-athinaikoy-gentrification

[6] Politico (2023), The violent demise of a neighborhood that epitomized Greece’s political spirit: https://www.politico.eu/article/violent-demise-neighborhood-exarcheia-epitomize-greece-political-spirit/

[7] INE GSEE (2023), The basic needs budget and the living wage: https://ineobservatory.gr/wp-content/uploads/2023/09/NEWSLETTER_17.pdf

[8] INE GSEE (2024), The Greek economy and employment,: https://www.inegsee.gr/wp-content/uploads/2024/06/ETHSIA_EKTHESH_2024.pdf

[9] e-kathimerini (2024), The lurking specter of homelessness in Greece: https://www.ekathimerini.com/in-depth/society-in-depth/1241491/the-lurking-specter-of-homelessness-in-greece/

[10] E-kathimerini (2023), An exodus of public health personnel:  https://www.ekathimerini.com/news/1208271/an-exodus-of-public-health-personnel/

[11] Ministry of Health (2023), The bill of the Ministry of Health entitled "Public Health Actions - Arrangements for the strengthening of the National Health System”: https://www.moh.gov.gr/articles/ministry/grafeio-typoy/press-releases/12290-katatethhke-sth-boylh-to-nomosxedio-toy-ypoyrgeioy-ygeias-me-titlo-laquo-draseis-dhmosias-ygeias-rythmiseis-gia-thn-enisxysh-toy-ethnikoy-systhmatos-ygeias-raquo

[12] Efsyn (2024), Consultation on the law that removes "free" from the health system: https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/425161_se-diaboyleysi-n/s-poy-xilonei-dorean-apo-systima-ygeias

[13] Ministry of Social Cohesion and Family (2024), "Neighborhood Nannies" Program: https://minscfa.gov.gr/dimografiki-politiki/programma-ntantades-tis-geitonias/

[14] European Equality Law Network (2023), Greece - Exclusion of Roma families from child allowance due to imposition of strict conditions: https://www.equalitylaw.eu/document?task=document.viewdoc&id=5855

[15] European Commission (2024), European Child Guarantee: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1428&langId=en

[16] European Anti-Poverty Network (2022), Poverty Watch 2022 Greece: https://www.eapn.eu/wp-content/uploads/2022/10/eapn-PW-2022-Greece-5542.pdf

[17] Journal of the editors EFSYN (2024), With the votes of N.D. passed the water privatization bill: https://www.efsyn.gr/politiki/boyli/431004_me-tis-psifoys-tis-nd-perase-n/s-idiotikopoiisis-toy-neroy

Το CIVICUS Monitor κατέταξε τον πολιτικό χώρο της Ελλάδας ως "Παρακωλυμένο" για το 2022 και το 2023, μια υποβάθμιση από το προηγούμενο καθεστώς που χαρακτηριζόταν "Περιορισμένο".[1] Η ταξινόμηση αυτή δείχνει ότι ο χώρος των πολιτών στην Ελλάδα περιορίζεται από τις αρχές μέσω της επιτήρησης, της παρενόχλησης και των δημόσιων δηλώσεων κατά της κοινωνίας των πολιτών. Οι ειρηνικές συγκεντρώσεις αντιμετωπίζονται συχνά με υπερβολική αστυνομική βία, ενώ οι δημοσιογράφοι κινδυνεύουν με επιθέσεις και κατηγορίες για δυσφήμιση, οι οποίες οδηγούν σε αυτολογοκρισία παρά τη σχετική ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης. Πιο συγκεκριμένα, η ελληνική κυβέρνηση έχει επιβληθεί κατά των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, ποινικοποιώντας τους εργαζόμενους σε ανθρωπιστικές οργανώσεις και περιορίζοντας τις αποστολές διάσωσης.[2] Αυτή η σκληρή προσέγγιση θεωρείται ότι συνέβαλε στην επανεκλογή του κυβερνώντος κόμματος, αλλά και στην αύξηση της ακροδεξιάς ιδεολογικής παρουσίας στο δημόσιο διάλογο, αν και με νέα ονομασία (ως περισσότερο εστιασμένη κατά του γάμου μεταξύ ομοφύλων παρά κατά των αντιμεταναστευτικών συναισθημάτων).

Ενεργός χώρος για τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών

Ελαφρές βελτιώσεις σημειώθηκαν στον πολιτικό χώρο της Ελλάδας μεταξύ 2023 και 2024 , οι οποίες συνίστανται στη μείωση του κυβερνητικού εκφοβισμού φορέων με διαφορετικές απόψεις, όπως οι ΟΚΠ και οι δημοσιογράφοι, αναφέρει το ΟΕΣ. Αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί στο γεγονός των 2 εκλογικών αναμετρήσεων τις χρονιές 2023 και 2024, καθώς και στο ξέσπασμα του πολέμου στην Παλαιστίνη, γεγονότα που κυριάρχησαν στην επικαιρότητα και μονοπώλησαν την προσοχή του κοινού και του πολιτικού χώρου.. Κατά το τελευταίο έτος, υπήρξε σημαντική κινητοποίηση του ελληνικού κοινού για διάφορα ζητήματα, όπως το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη και το ναυάγιο στην Πύλο τον Ιούνιο του 2023, που προκάλεσαν εκτεταμένες διαμαρτυρίες99[3] Αυτό το τελευταίο τραγικό γεγονός οδήγησε αρχικά στη διαμόρφωση μιας πιο κατανοητικής στάσης απέναντι στους μετανάστες που φτάνουν στην Ελλάδα, χωρίς αυτό να σημαίνει την παραχώρηση περισσότερων δικαιωμάτων και προστασίας από την ελληνική κυβέρνηση στους μετανάστες αιτούντες άσυλο. Ο νέος νόμος για τους γάμους μεταξύ ομοφυλοφίλων τράβηξε επίσης την προσοχή της κοινής γνώμης και προκάλεσε κινητοποίηση για μια περίοδο, ιδίως υπό το πρίσμα της θρησκευτικής και συντηρητικής αντίθεσης στη νομιμοποίηση των γάμων μεταξύ ομοφυλοφίλων.

Σύμφωνα με την τελευταία αξιολόγηση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, η εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα παραμένει από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη. Το τοπίο των μέσων ενημέρωσης είναι ιδιαίτερα κατακερματισμένο, μέσω του εκπροσώπου του που είναι επίσης αναπληρωτής υπουργός αρμόδιος για την επικοινωνία και την ενημέρωση, θέτοντας σε κίνδυνο τη συντακτική ανεξαρτησία. Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), η ανεξάρτητη διοικητική αρχή που εποπτεύει και ρυθμίζει τις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές στην Ελλάδα, έχει επικριθεί για την αναποτελεσματικότητά του και την έλλειψη μεταρρυθμίσεων τόσο από τη σημερινή όσο και από τις προηγούμενες κυβερνήσεις. [4] [5]

Συμμετοχή των ΟΚΠ στο διάλογο με τους πολίτες

Η ΟΕΣ υπογραμμίζει την επίμονη έλλειψη διαλόγου μεταξύ του κράτους και των φορέων συνηγορίας από τη μία πλευρά και των ενεργών κοινοτήτων από την άλλη. Οι φορείς αυτοί παρεμβαίνουν συχνά εκεί όπου το κράτος δεν μπορεί ή αποτυγχάνει να παρέμβει, ωστόσο η συμβολή τους συχνά παραβλέπεται ή υποτιμάται. Επί του παρόντος, η συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ) στον διάλογο με το κράτος πραγματοποιείται σε μεγάλο βαθμό μέσω διαδικτυακών διαβουλεύσεων σχετικά με νομοσχέδια και πράξεις, καθώς και μέσω διμερών συναντήσεων με τα αρμόδια υπουργεία. Περιστασιακά, ορισμένες οργανώσεις καλούνται να συμμετάσχουν σε θεματικές κοινοβουλευτικές επιτροπές. Ωστόσο, για τα περισσότερα στρατηγικά σχέδια που εγκρίθηκαν από τα υπουργεία τα τελευταία πέντε χρόνια, υπήρξε περιορισμένη διαφάνεια όσον αφορά τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών που συμμετέχουν. Αυτό συνέβη στην περίπτωση της Εθνικής Στρατηγικής και του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά (ΕΣΚΕ Ρομά) 2021-2030, στην οποία η συμμετοχή των κοινοτήτωνΡομά προέκυψε μόνο μετά τη δημοσιοποίηση του σχεδίου και αφού αντέδρασε το τριτοβάθμιο όργανο εκπροσώπησής τους. Οι εκθέσεις του EAPN για το 2022 και το 2023[6] υπογραμμίζουν περαιτέρω αυτή την έλλειψη συμμετοχής, η οποία επιβεβαιώθηκε από πολλές ΟΚΠ. Παρά τη δέσμευσή τους σε διάφορους τομείς, αυτές οι οργανώσεις ΟΚΠ, οι ενώσεις συνηγορίας και βάσης, ιδίως εκείνες που εργάζονται με ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, συχνά βρίσκονται αποκλεισμένες από την ουσιαστική συμμετοχή στην ανάπτυξη και την εφαρμογή των στρατηγικών σχεδίων.

[1] CIVICUS (2024), Greece: https://monitor.civicus.org/country/greece/

[2] Civicus (2024) State of civil society report: https://www.civicus.org/documents/reports-and-publications/SOCS/2024/state-of-civil-society-report-2024_en.pdf

[3] Human Rights Watch (2024), Greece: https://www.hrw.org/world-report/2024/country-chapters/greece

[5] RSF (2024), Greece: https://rsf.org/en/country/greece

[6] EAPN (2023), Poverty watch 2023 Greece: https://www.eapn.eu/wp-content/uploads/2024/01/eapn-Povert-Watch-2023_final-graphs-in-english-5894.pdf

Αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας στην πράσινη μετάβαση

Στην Ελλάδα, η πράσινη μετάβαση επικεντρώνεται στην υποστήριξη των εργαζομένων από τα εργοστάσια λιγνίτη που πρόκειται να κλείσουν σύντομα. Όσοι έχουν πάνω από 20 χρόνια υπηρεσίας βοηθούνται να συνταξιοδοτηθούν. Οι υπόλοιποι είτε επανεκπαιδεύονται για ρόλους σε νέους τομείς ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είτε κατευθύνονται προς θέσεις στον δημόσιο τομέα ή σε ψηφιακές βιομηχανίες. Ο στόχος είναι να μετριαστούν οι επιπτώσεις της πράσινης μετάβασης στις τοπικές κοινότητες που εξαρτώνται από τον λιγνίτη με τη δημιουργία εναλλακτικών ευκαιριών απασχόλησης, αν και τα συγκεκριμένα μέτρα για τη δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας παραμένουν ασαφή. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη διεξάγονται από λίγες μεγάλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ) και πολιτιστικές ενώσεις, και δεν στέκονται παρά μόνο στην επιφάνεια της αλλαγής νοοτροπίας που απαιτείται ενόψει της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης. Επιπλέον, τα προγράμματα αναβάθμισης και επανεκπαίδευσης για την πράσινη μετάβαση είναι ξεπερασμένα και αποτυγχάνουν να καλύψουν ευρύτερες ανάγκες. Στην πραγματικότητα, η αξιολόγηση των αναγκών και της αποτελεσματικότητας των παρεχόμενων εκπαιδεύσεων απουσιάζει ή είναι ανεπαρκής και η δομή των εν λόγω προγραμμάτων είναι κατακερματισμένη.

Η έκθεση EAPN 2023 υπογραμμίζει ότι η σταδιακή κατάργηση του λιγνίτη στην Ελλάδα, η οποία έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο του 2028, επηρεάζει αρνητικά την οικονομία και τα ευάλωτα νοικοκυριά, ιδίως στις περιοχές που εξαρτώνται από τον λιγνίτη. Οι περιοχές αυτές αντιμετωπίζουν αυξημένη οικονομική ανασφάλεια, συμπεριλαμβανομένης της υψηλής ανεργίας και της φτώχειας. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού, η κυβέρνηση σχεδιάζει να παρατείνει τη λειτουργία ορισμένων λιγνιτικών μονάδων και έχει εγκρίνει έως και 1,63 δισ. ευρώ για την άμβλυνση των επιπτώσεων της σταδιακής κατάργησης. Ωστόσο, οι τοπικές συνθήκες παραμένουν δύσκολες και οι νέες πράσινες επενδύσεις που οδηγούν σε εναλλακτικές οικονομικές διεξόδους δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί. Η μετάβαση πρέπει να εξισορροπήσει περιβαλλοντικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες για να αποφευχθεί η επιδείνωση της ενεργειακής - και γενικότερα - φτώχειας. Το χρηματοδοτικό πρόγραμμα "Ελλάδα 2.0", που είναι ενεργό από το 2021, διαθέτει λιγότερο από το 50% των επιχορηγήσεών του για την πράσινη μετάβαση και την κοινωνική συνοχή.[1]

Πρόσβαση στην ενέργεια και ενεργειακή φτώχεια

Η Ελλάδα θέσπισε ανώτατα όρια τιμών ενέργειας ως απάντηση στην αύξηση του ενεργειακού κόστους, ευθυγραμμιζόμενη με τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ, σύμφωνα με την έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA).[2] Τα μέτρα περιλαμβάνουν ρυθμίσεις τιμών και επιδοτήσεις για την παροχή βοήθειας σε νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Ωστόσο, ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων (2023) του EIGE υπογραμμίζει ότι οι μονογονεϊκές οικογένειες και οι μετανάστες εκτός ΕΕ αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες με το κόστος ενέργειας και θέρμανσης, ένα πρόβλημα που επιδεινώθηκε από την πρόσφατη ενεργειακή κρίση -αλλά προηγήθηκε αυτής-.[3] Η Ελλάδα έχει θέσει φιλόδοξους κλιματικούς στόχους μέχρι το 2030, μεταξύ των οποίων η μείωση των εκπομπών που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου κατά 42%, η αύξηση της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές κατά τουλάχιστον 35%, η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά 38% σε σχέση με το 2007 . Μέχρι το 2028 η Ελλάδα θα πρέπει να αντικαταστήσει πλήρως τη χρήση λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Δεδομένης της σημερινής έλλειψης ουσιαστικής προόδου στη δημιουργία υποδομών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, είναι απίθανο να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.

Η έκθεση 2023 του EAPN[4] αποκαλύπτει ότι τα ελληνικά νοικοκυριά έχουν πληγεί σε μεγάλο βαθμό από την ενεργειακή κρίση: το 52% δυσκολεύεται να πληρώσει τους λογαριασμούς ενέργειας, σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 16%. Ως αποτέλεσμα, οι περισσότεροι Έλληνες αλλάζουν τις καθημερινές τους συνήθειες για να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας και η Ελλάδα κατατάσσεται τρίτη στην Ευρώπη σε τέτοιες προσαρμογές. Η ΟΕΣ επισημαίνει ότι οι αλλαγές αυτές έχουν οδηγήσει σε χειρότερες συνθήκες διαβίωσης και αυξημένη οικονομική πίεση, παρά τα κρατικά προγράμματα, όπως το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα και η πρωτοβουλία "Εξοικονομώ κατ' οίκον", που ενισχύουν οικονομικά τους πολίτες για να ανακαινίσουν τα σπίτια τους ώστε να γίνουν ενεργειακά αποδοτικότερα. Οι συμμετέχοντες έχουν εκφράσει τη δυσαρέσκειά τους για τα μέτρα αυτά, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για πιο αποτελεσματικές λύσεις για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας και τη στήριξη των ευάλωτων ατόμων. Στην πραγματικότητα, ακόμη και οι υπάρχουσες πρωτοβουλίες είναι προσβάσιμες μόνο σε άτομα που διαθέτουν κάποιους οικονομικούς πόρους ως εφεδρεία για την πραγματοποίηση των ανακαινίσεων, καθώς απαιτείται η πλήρης καταβολή του κόστους των ανακαινίσεων, μέρος του οποίου θα επιστραφεί τελικά.

Στις αρχές του 2024, η ελληνική κυβέρνηση εισήγαγε ένα νέο σύστημα χρέωσης ενέργειας με τέσσερα μοντέλα για να επιλέξουν οι καταναλωτές, αλλά αυτό οδήγησε σε σημαντική σύγχυση.[5] Μέχρι τον Ιούνιο του 2024, μια πρώτη αξιολόγηση αποκάλυψε ότι οι τιμές είχαν εκτοξευθεί στο πλαίσιο της πιο δημοφιλούς επιλογής, του τυπικού πράσινου τιμολογίου.[6] Σύμφωνα με την ΕΦΣΥΝ[7], τα φθηνότερα τιμολόγια φέρεται να ήταν "εμπορικά μη διαθέσιμα" και εισήχθησαν νέα τιμολόγια με παρόμοιες ετικέτες, προκαλώντας σύγχυση σε πολλούς καταναλωτές, λόγω των ασαφειών και των δυσμενών όρων κατά τη μετάβαση στα λεγόμενα κίτρινα και μπλε τιμολόγια.

Πρόσβαση στη βιώσιμη κινητικότητα και ελλείψεις στις συγκοινωνίες

Η Ελλάδα δεν έχει εφαρμόσει συγκεκριμένα μέτρα για τη διασφάλιση βιώσιμων μεταφορών, παρά τα γενικά σχέδια που βασίζονται στους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ. Η ΟΕΣ αναφέρει ότι οι δημόσιες αρχές δεν καταβάλλουν προσπάθειες για την ενίσχυση των δημόσιων συγκοινωνιών ή την προώθηση της χρήσης βιώσιμων οχημάτων, αν και σε μερικές πόλεις έχουν διεξαχθεί πιλοτικά προγράμματα για ηλεκτρικά λεωφορεία. Ωστόσο, οι καινοτομίες αυτές δεν συνοδεύτηκαν από μέτρα για την αντιμετώπιση των ελλείψεων στις συγκοινωνίες.

Επιπλέον, το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη τον Φεβρουάριο του 2023 στη γραμμή Αθήνα-Θεσσαλονίκη κατέδειξε τις συνέπειες της ιδιωτικοποίησης της ΤΡΑΙΝΟΣΕ, η οποία τώρα ονομάζεται Hellenic Train.[8] Αυτή η ιδιωτικοποίηση, μία από τις δεσμεύσεις του μνημονίων συνεννόησης μεταξύ της Ελλάδας και της ΕΕ κατά την περίοδο που η Ελλάδα βρισκόταν στο πλαίσιο των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής της ΕΕ , οδήγησε σε σοβαρή παραμέληση των υποδομών και των λειτουργιών, γεγονός που αποτέλεσε παράγοντα του δυστυχήματος. [9] Παρά τις συνεχιζόμενες προσπάθειες για δικαιοσύνη,[10] τα μέτρα ασφαλείας [11]που ελήφθησαν μετά το περιστατικό ήταν ανεπαρκή.

[1] Greece 2.0 National Recovery and Resilience Plan (2024), Projects: https://greece20.gov.gr/en/projects/

[2] European Union Agency for Fundamental Rights (2024), Fundamental rights report: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2024-fundamental-rights-report-2024_en.pdf

[3] Gender Equality Index (2023), Greece: https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2023/country/EL

[4] EAPN (2023), Poverty watch 2023 Greece: https://www.eapn.eu/wp-content/uploads/2024/01/eapn-Povert-Watch-2023_final-graphs-in-english-5894.pdf

[5] Efsyn (2023), The nightmare on the road with electricity bills: https://www.efsyn.gr/themata/thema-tis-efsyn/415554_o-efialtis-ston-dromo-me-ta-timologia-reymatos

[6] Efsyn (2024), Electric shock" from electricity prices in July as well: https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/438595_ilektrosok-apo-tis-times-reymatos-kai-ton-ioylio

[7] Efsyn (2024), The labyrinth of colored electricity bills 29/6/2024: https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/438355_labyrinthos-ta-hromatista-timologia-reymatos

[8] Oikonomikos Taxydromos (2023), Tempi - From TRAINOSE to Hellenic Train – The course and aftermath of a privatization: https://www.ot.gr/2023/03/01/epikairothta/koinonia/apo-tin-trainose-sti-hellenic-train-i-poreia-kai-ta-aponera-mias-idiotikopoiisis/

[9]In newspaper (2023) Tempi - "It was a pre-announced accident" - What train drivers report: https://www.in.gr/2023/03/01/greece/tempi-itan-ena-proanaggelthen-dystyxima-ti-kataggelloun-mixanodigoi/

[10] Tempi 2023 Initiative (2023), Prior to the accident there had been written warnings, protests and legal action by railway workers regarding understaffing, poor maintenance and a lack of electronic safety systems on the railways: https://tempi2023.gr/

[11] Efsyn (2024), SOS from train drivers one year after Tempi: https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/425655_sos-apo-toys-mihanodigoys-enan-hrono-meta-ta-tempi