Barazia gjinore

NSG raporton se Shqipëria ka bërë përparim në avancimin e barazisë gjinore. Barazia gjinore është e sanksionuar në kushtetutën shqiptare dhe promovohet edhe nëpërmjet legjislacioneve të tjera si Ligji për Barazinë Gjinore në Shoqëri dhe Ligji për Masat kundër Dhunës në Marrëdhëniet Familjare.[1] Ligji për Barazinë Gjinore mandaton një minimum prej 30% kandidatësh nga secila gjini në listat e kandidatëve për zgjedhje, gjë që ka çuar në një rritje të ndjeshme të përfaqësimit të grave në parlamentin shqiptar dhe administratat bashkiake.[2] Megjithatë, ndërkohë që institucionet kombëtare kanë bërë përparim në vendosjen e barazisë gjinore në krye të prioriteteve kombëtare, ka ende mangësi në zbatimin e ligjeve dhe politikave të lidhura me gjininë. NSG identifikoi disa çështje që kanë penguar barazinë gjinore në Shqipëri. Diskriminimi dhe stereotipet gjinore vazhdojnë, duke kufizuar aksesin e grave në vendimmarrje dhe role të tjera. Rolet tradicionale gjinore mbeten dominuese në Shqipëri. 

Së pari, ngacmimi dhe dhuna ndaj grave mbeten të përhapura dhe të normalizuara, ndërkohë që mungojnë shërbimet për mbështetjen e viktimave dhe ekspertiza për të sfiduar dhunën me bazë gjinore. Një sondazh kombëtar i kryer në vitin 2018 zbuloi se gjysma e grave shqiptare të intervistuara kishin përjetuar një formë të dhunës me bazë gjinore, duke përfshirë dhunën në familje ose seksuale, ngacmimin, martesën e fëmijëve dhe/ose martesën e detyruar dhe ndjekjen. Besimet patriarkale të rrënjosura thellë pengojnë veprimin kundër dhunës gjinore: 26% e grave shqiptare të moshës 18-74 vjeç besojnë se një gruaje duhet të ketë turp të flasë për përdhunimin dhe 21% besojnë se viktima e përdhunimit është të paktën pjesërisht përgjegjëse. Nga të gjitha veprat penale seksuale, 60% kryhen ndaj fëmijëve dhe ka një korrelacion të lartë midis abuzimit seksual të përjetuar në fëmijëri dhe dhunës me bazë gjinore të përjetuar si i rritur.[3] NSG raportoi se shërbimet mbështetëse dhe mbrojtëse, si Mekanizmat e Koordinuar të Referimit dhe Grupet për Mbrojtjen e Fëmijëve, kanë mungesë të personelit dhe pajisje të pamjaftueshme në shumë komuna, kështu që ata nuk janë në gjendje të ndihmojnë njerëzit në nevojë. Për më tepër, Kodi Penal ka një përkufizim shumë kufizues të përdhunimit, të cilin e mbështet vetëm në përdorimin e forcës dhe e vendos barrën e provës mbi viktimën. Në mënyrë të ngjashme, legjislacioni shqiptar është kryesisht i mangët në lidhje me format e tjera të dhunës me bazë gjinore, të tilla si ndjekja, ngacmimi në internet dhe sulmet seksuale, gjë që i pengon viktimat të kenë akses në shërbimet e mbështetjes dhe mbrojtjes. NSG gjithashtu raportoi se diskriminimi i gjerë midis autoriteteve përgjegjëse do të thotë se viktimat e dhunës me bazë gjinore nga grupet minoritare, si romët, personat LGBTQI dhe personat me aftësi të kufizuara, praktikisht nuk janë në gjendje të kenë akses në drejtësi.

Së dyti, gratë shqiptare janë ende të frenuara në tregun e punës, me një hendek prej 16 pikësh në pjesëmarrjen e fuqisë punëtore midis burrave dhe grave (61,61 TP3T krahasuar me 77,6%). Hendeku është më i lartë për gratë vulnerabël siç janë ato nga komuniteti rom dhe egjiptian.[4] Stereotipet me bazë gjinore do të thotë se punësimi i femrave është i përqendruar në shërbimet shëndetësore dhe sociale, arsim, prodhim dhe bujqësi – të gjithë sektorët që karakterizohen nga paga më të ulëta dhe punësim informal. Ndarja e punëve shtëpiake është dërrmuese sipas gjinisë në Shqipëri: 961 TP3T punë shtëpiake kryhen nga gratë dhe 181 TP3T e grave shqiptare ofrojnë punë përkujdesjeje të papaguar (krahasuar me vetëm 1% të burrave). Sipërmarrja e femrave është rritur në dekadën e fundit dhe shifrat e fundit tregojnë se 25,41 TP3T e grave shqiptare zotërojnë ose drejtojnë një biznes. Megjithatë, shumica e këtyre bizneseve janë biznese mikro ose të vogla të përqendruara në sektorë informalë dhe me vlerë më të ulët të shtuar dhe aksesi i femrave në kredi nuk është përmirësuar. Së fundi, edhe pse ka barazi formale në ligjin e trashëgimisë dhe të pronësisë, mbi 80% tituj toke mbeten në duart e “kryefamiljarit” (pothuajse gjithmonë një burri), gjë që kufizon të drejtat ekonomike të grave. Hendeku gjinor i pagave në sektorin formal është 10.1 pikë përqindje. Edhe pse kjo shifër është më e ulët se mesatarja e BE-së, ajo pasqyron pjesëmarrjen e ulët të femrave në tregun e punës dhe është më e lartë në sektorët me nivele më të larta të punësimit të femrave.[5]

Zhvillimet pozitive përfshijnë ratifikimin nga Shqipëria të Konventës 190 të ILO-s për Dhunën dhe Ngacmimin në maj 2022.[6]

papunësia e të rinjve

Papunësia e të rinjve ka qenë një problem i vazhdueshëm në Shqipëri prej shumë vitesh. Në të dhënat e fundit të vitit 2021, papunësia tek të rinjtë ishte 271 TP3T, dyfishi i normës për popullsinë në tërësi. Megjithatë, kjo është një ulje e ndjeshme nga kulmi prej 40% në 2015. Shkalla e të rinjve që nuk janë në punësim, arsim apo trajnim (NEET) ishte 24% në vitin 2021, që përsëri përfaqësoi një përmirësim nga kulmi prej 30% në 2014 -2015.[7] NSG raporton se të rinjtë shpesh përballen me periudha të gjata papunësie ose nënpunësimi pas përfundimit të arsimit ose trajnimit për shkak të mungesës së perspektivave të qëndrueshme të punësimit. NSG thekson se arsyeja kryesore është mospërputhja midis aftësive të kërkuara nga punëdhënësit dhe aftësive që kanë të rinjtë, veçanërisht ata me arsim të mesëm. Qasja e kufizuar në trajnim do të thotë se shumë të rinj nuk janë në gjendje të fitojnë aftësi që kërkohen shumë në tregun e punës. Pavarësisht disa përparimeve në vitet e fundit, tregu shqiptar i punës mbetet relativisht i vogël dhe shumë i përqendruar në sektorë të caktuar, si tregtia, shërbimet dhe ndërtimi. Ky përqendrim e bën të vështirë për të rinjtë të gjejnë punë në fushat e tyre të dëshiruara, veçanërisht nëse u mungon përvoja ose aftësitë e specializuara.[8] Së fundi, NSG vëren se shkalla e lartë e informalitetit, me pasigurinë dhe mungesën e të drejtave të punës, i pengon të rinjtë të hyjnë në tregun e punës. Papunësia e lartë e të rinjve dhe mungesa e perspektivës së punësimit përfaqësojnë kontribuuesit kryesorë në shkallën e lartë të emigracionit në Shqipëri, me numrin e emigrantëve që u rrit me 10,51 TP3T në 2022 nga viti 2021.[9] NSG raporton disa përparime dhe masa të marra për të trajtuar këtë çështje. Qasja në arsimin terciar për të rinjtë, e matur me përqindjen e atyre të moshës 20-24 vjeç në arsimin terciar, u rrit nga 12,31 TP3T në 2016 në 14,9% në 2021.[10] Për më tepër, shkalla e papunësisë së të rinjve me arsim të lartë ra nën normën mesatare të përgjithshme kombëtare të papunësisë.[11] Megjithatë, situata për të rinjtë më pak të arsimuar nuk është përmirësuar. Në vitin 2018, qeveria shqiptare nisi programin "Garancia për të rinjtë", i cili synon t'i sigurojë çdo të riu nën moshën 30 vjeç një vend pune, praktike ose arsimim ose trajnim të mëtejshëm brenda katër muajve nga përfundimi i arsimit ose i papunë. Raporti i Progresit të Bashkimit Evropian për Shqipërinë 2022 thoshte se Shqipëria duhet të finalizojë Planin e Zbatimit të Garancisë Rinore dhe të fillojë zbatimin e tij.[12]

Përfshirja e migrantëve, refugjatëve, azilkërkuesve dhe pakicave

NSG vuri në dukje se Shqipëria ka parë një rritje të mprehtë të numrit të refugjatëve dhe azilkërkuesve që nga viti 2017. Në vitin 2021, kishte 2,533 kërkesa për azil, një rritje prej 13,51 TP3T nga viti 2020. Shumë nga ata që kërkuan mbrojtje ishin nga Afganistani, si pasojë të pushtimit të Kabulit nga Talibanët në gusht 2021.[13] Rritja e azilkërkuesve në vitin 2021 nënkuptonte që numri në vitin 2022 ra në mënyrë dramatike nga viti në vit në 125 persona. Afganët ende përbënin një pjesë të madhe (28%), ashtu si edhe ukrainasit (21%).[14] Shqipëria është kryesisht një vend tranzit për njerëzit nga Lindja e Mesme dhe Afrika e Veriut që përpiqen të arrijnë Evropën Perëndimore. Qeveria shqiptare ka punuar me organizata ndërkombëtare si UNHCR për të ofruar mbështetje dhe ndihmë për azilkërkuesit, duke përfshirë strehimin, nevojat, kujdesin mjekësor, asistencën ligjore dhe edukimin.[15]. Megjithatë, NSG raportoi se Shqipëria është përballur me probleme në adresimin e nevojave të azilkërkuesve për shkak të kapaciteteve dhe burimeve të kufizuara. Për më tepër, NSG identifikoi vështirësitë gjuhësore dhe mundësitë e kufizuara të punësimit si barriera për integrimin më të thellë në komunitetet lokale.

Pakicat kombëtare të Shqipërisë përfshijnë grekët, maqedonasit, malazezët, vllehët, egjiptianët ballkanikë dhe romët. NSG raportoi se qeveria shqiptare ka forcuar përpjekjet për të përmirësuar të drejtat e këtyre pakicave sipas standardeve ndërkombëtare si Konventa Kuadër për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare. Në vitin 2022 u vendosën disa plane veprimi dhe politika për të rritur përfshirjen e pakicave. Këto përfshijnë një plan të ri veprimi LGBTQI, i cili synon të luftojë diskriminimin, të përmirësojë aksesin në shërbime dhe të miratojë një ligj ligjor për njohjen e gjinisë, dhe një plan të ri veprimi kombëtar për barazinë, përfshirjen dhe pjesëmarrjen e romëve dhe egjiptianëve të Ballkanit. Në mënyrë të ngjashme, Shqipëria krijoi gjithashtu një fond të ri për projektet e shoqërisë civile që mbështesin të drejtat e pakicave. Megjithatë, mbeten sfida, veçanërisht në lidhje me popullsinë rome, e cila përballet me diskriminim dhe akses të kufizuar në arsim, kujdes shëndetësor dhe punësim. Ende nuk është miratuar legjislacioni për lirinë për t'u vetëidentifikuar si pjesëtar i një pakice kombëtare ose për mbrojtjen e gjuhëve të pakicave.[16]

Edukimi, trajnimi dhe mësimi gjatë gjithë jetës

NSG raportoi një zgjerim të konsiderueshëm në arsim, trajnim dhe të mësuarit gjatë gjithë jetës në Shqipëri në vitet e fundit. Një sërë reformash arsimore kanë rritur standardet arsimore, kanë zgjeruar aksesin në arsim dhe kanë sjellë sistemin shqiptar në përputhje me standardet ndërkombëtare.[17] Qasja në arsim është zgjeruar përmes iniciativave që synojnë zonat rurale dhe grupet vulnerabël, duke përfshirë krijimin e qendrave të arsimit parauniversitar, sigurimin e transportit dhe ndërtimin dhe rinovimin e shkollave.[18] NSG raportoi se arsimi dhe aftësimi profesional (AFP) është zgjeruar gjithashtu dhe se janë ndërtuar qendra dhe shkolla profesionale. Gjatë gjashtë viteve të fundit, është krijuar një kornizë gjithëpërfshirëse që përcakton sistemin e AFP-së, siç parashikohet nga Strategjia Kombëtare e Arsimit dhe Shkathtësive (NESS). Pas një sërë riorganizimesh dhe shkrirjesh të shkollave me performancë të dobët, aktualisht ekzistojnë 35 shkolla publike të mesme të larta AAP. Janë krijuar shkolla të reja të lidhura me teknologjinë, si shkolla Hermann Gmeiner ICT, e binjakëzuar me një shkollë partnere austriake. Programet e edukimit të të rriturve janë krijuar për t'i lejuar njerëzit të fitojnë aftësi të reja, të përmirësojnë punësimin e tyre dhe të rrisin integrimin e tyre social. Këto zhvillohen në 10 qendra publike të formimit profesional (QAP), të cilat menaxhohen nga shërbimet kombëtare të punësimit.[19] Gjithashtu është kushtuar kujdes për të siguruar akses në të mësuarit gjatë gjithë jetës për grupet vulnerabël, si personat me aftësi të kufizuara dhe romët.[20] Megjithatë, qeverisja e sistemit të AFP-së është e mbicentralizuar dhe ka një mospërputhje midis përgjegjësive ligjore të ofruesve të AFP-së dhe burimeve që u ofrohen atyre.[21] Së fundmi, NSG raporton se Shqipëria ka rritur bashkëpunimin e saj ndërkombëtar në fushën e arsimit, për shembull duke miratuar Procesin e Bolonjës dhe duke rinovuar pjesëmarrjen e saj në programin Erasmus+ për periudhën 2021-2027.

[1] Qendra e Publikimeve Zyrtare (2008), Law on Gender Equality in Society: http://qbz.gov.al/eli/ligj/2008/07/24/9970 ; Official Publications Centre (2006), Law on Measures against Violence in Family Relations: http://qbz.gov.al/eli/ligj/2006/12/18/9669 

[2] Kombet e Bashkuara në Shqipëri (2021), Përparimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i të gjitha grave dhe vajzave në Shqipëri:  https://albania.unwomen.org/sites/default/files/Field%20Office%20Albania/Attachments/Publications/2021/06/UN%20Albania_gender%20equality%20position%20paper_GEEW_final.pdf 

[3] INSTAT (2018), Dhuna ndaj Grave dhe Vajzave në Shqipëri: https://www.instat.gov.al/media/6123/publication-violence-against-women.pdf 

[4] Komisioni Evropian (2022), Raporti i Progresit Shqipëri 2022: https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/system/files/2022-10/Albania%20Report%202022.pdf

[5] UN Women (2021), Dokument i pozicionit mbi barazinë gjinore: https://albania.unwomen.org/sites/default/files/Field%20Office%20Albania/Attachments/Publications/2021/06/UN%20Albania_gender%20equality%20position%20paper_GEEW_final.pdf  

[6] Zyra e Presidentit të Shqipërisë (2022), Dekreti Presidencial që ratifikon Konventën 190 të ILO: https://arkiva.president.al/presidenti-meta-dekreton-shpallje-ligji-nr-13-2022/

[7] INSTAT (2022), Papunësia në Shqipëri: https://www.instat.gov.al/en/statistical-literacy/unemployment-in-albania/ 

[8] Banka Botërore (2019), Diagnostifikimi sistematik i vendit në Shqipëri: https://documents1.worldbank.org/curated/en/822181588712199527/pdf/Albania-Systematic-Country-Diagnostic.pdf 

[9] INSTAT (2023), Deklaratë për shtyp, Popullsia e Shqipërisë: https://www.instat.gov.al/media/11654/population-of-albania-on-1-january-2023.pdf 

[10] INSTAT (2022), Arsimi në Shqipëri: https://www.instat.gov.al/en/statistical-literacy/education-in-albania/

[11] po aty

[12] Komisioni Evropian (2022), Raporti i Progresit Shqipëri 2022: https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/system/files/2022-10/Albania%20Report%202022.pdf

[13] INSTAT (2022), Azilkërkuesit në Shqipëri 2021: https://www.instat.gov.al/media/10293/asylum-seekers-in-albania-2021.pdf

[14] INSTAT (2023), Azilkërkuesit në Shqipëri 2022: https://www.instat.gov.al/media/11848/asylum-seekers-in-albania-2022.pdf

[15] Ministria për Evropën dhe Punët e Jashtme e Shqipërisë (2022), Organizatat Ndërkombëtare:  https://punetejashtme.gov.al/en/organizata-nderkombetare/

[16] Komisioni Evropian (2022), Raporti i Progresit Shqipëri 2022: https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/system/files/2022-10/Albania%20Report%202022.pdf

[17] PNUD Shqipëri (2022), Rishikimi i Sistemit të Arsimit dhe Formimit Profesional të Shqipërisë duke përfshirë një analizë krahasuese me vende të përzgjedhura nga Evropa Qendrore dhe Perëndimore dhe Rajoni i Ballkanit: https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2022-06/VET%20English%20Online_Oct%202%5B1%5D%5B26%5D.pdf  

[18] po aty

[19] Agjencia Kombëtare e Punësimit dhe Arsimit Shqipëri (2022), Kualifikimet Profesionale: https://akpa.gov.al/sherbimet/kualifikime/

[20] Grupi i Bankës Botërore (2022), Shqipëri, Analiza e Situatës së Mbrojtjes Sociale: https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/3c905eea-9c8e-5bee-a571-a91ee89a945b/content

[21] PNUD Shqipëri (2022), Rishikimi i Sistemit të Arsimit dhe Formimit Profesional të Shqipërisë duke përfshirë një analizë krahasuese me vende të përzgjedhura nga Evropa Qendrore dhe Perëndimore dhe Rajoni i Ballkanit: https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2022-06/VET%20English%20Online_Oct%202%5B1%5D%5B26%5D.pdf

Të drejtat e punës dhe pagat

NSG ngriti shqetësime serioze për gjendjen e kushteve të punës dhe të drejtave të punës në Shqipëri. Çështje të tilla si paga e punëtorëve nën pagën minimale, orët shtesë të papaguara, kushtet e pasigurta të punës dhe mungesa e përgjithshme e zbatimit të ligjeve të punës janë endemike. Një shkallë e lartë informaliteti, e vlerësuar në 56,71 TP3T të punësimit në Shqipëri, i pengon punëtorët të gëzojnë efektivisht të drejtat e tyre të punës.[1] Megjithatë, NSG gjithashtu vuri në dukje se është bërë njëfarë përparimi. Së pari, paga minimale u rrit me 30% në shtator 2022.[2] Më tej, Inspektorati Shtetëror i Punës u ristrukturua në vitin 2021 dhe iu dha rritja e kapaciteteve dhe burimeve njerëzore.[3] megjithëse jo të gjitha pozicionet e reja janë plotësuar ende, duke ulur efektivitetin e tij. Konventa 190 e ONP-së për dhunën dhe ngacmimin në punë u ratifikua nga parlamenti shqiptar në vitin 2022 dhe u transpozuan 25 pjesë të legjislacionit të punës të BE-së, duke mbuluar tema të tilla si siguria në punë dhe barazia gjinore.[4] That said, the NSG noted that the systems for combatting child labour and ensuring occupational safety and health (OSH) are still weak, and that they required further effort to comply with existing legislation.

Hulumtimi i Qendrës për të Drejtat e Punës sugjeron se ngacmimi dhe dhuna në vendet e punës në Shqipëri janë të përhapura. Por, ndërkohë që 45% punonjës të anketuar janë në dijeni për raste të tilla, vetëm 5% prej tyre zgjedhin t'i raportojnë ato. Pothuajse gjysma e punonjësve raportuan se lloji më i zakonshëm i dhunës dhe ngacmimit në vendin e punës ndodh brenda marrëdhënieve epror-vartës ose punëdhënës-punonjës, ku gratë janë më të prekura se burrat. Për më tepër, gratë kanë më shumë gjasa se burrat të mos raportojnë dhunën dhe ngacmimet në punë.[5]

Siguria e punës dhe papunësia

NSG raportoi se pasiguria e punës mbetet një problem madhor në Shqipëri, i shkaktuar nga shkalla e lartë e informalitetit në tregun e punës dhe përhapja e kontratave të përkohshme dhe afatshkurtra. Këto prekin kryesisht zonat dhe sektorët ruralë si turizmi, ndërtimi dhe bujqësia, dhe pasojat përfshijnë pagën e ulët, aksesin e kufizuar në të drejtat e punës dhe përfitimet sociale, dhe cenueshmërinë ndaj shfrytëzimit. NSG vëren se themeli i këtij problemi është mungesa e perspektivave të tjera të punësimit, e përkeqësuar nga çështje të tilla si zbatimi i dobët i ligjit të punës. Pasiguria ka më shumë gjasa të prekë të rinjtë, gratë dhe anëtarët e komuniteteve pakicë.[6] NSG ngriti gjithashtu çështjen e papunësisë afatgjatë, e cila vlerësohet të prekë 701 TP3T të të gjithë shqiptarëve të papunë, ose afërsisht 110,000 njerëz.[7] Pavarësisht mungesës së 45,000 punëtorëve në ekonominë shqiptare në vitin 2022, NSG raporton vështirësi në rikthimin e të papunëve afatgjatë në tregun e punës për shkak të mungesës së aftësive dhe demoralizimit të tyre.[8] Agjencia Kombëtare e Punësimit dhe Aftësive nuk ka kapacitet apo staf për t'i trajtuar këto probleme në mënyrë efektive. Ndërsa Programet e Reformuara për Nxitjen e Punësimit, të cilat ofrojnë trajnime në punë dhe punësim të subvencionuar për punëkërkuesit, vazhdojnë të zbatohen, vetëm 4,835 punëkërkues përfituan nga këto programe në vitin 2021.[9]

Balanci jetë-punë

Orari i tepërt i punës cilësohet nga NSG si një problem i rëndësishëm në Shqipëri. Punëtorët janë shpesh nën presion për të punuar me orë të gjata, ndonjëherë pa pagesë jashtë orarit, duke shkaktuar efekte negative, duke përfshirë shëndetin dhe jetën e tyre private. Vlerësohet se 91 TP3T punëtorë shqiptarë punojnë më shumë se 48 orë në javë, një ditë e plotë më shumë se 40 orë të lejuara nga kodi i punës.[10] NSG identifikoi një shkak kryesor të këtij problemi si nevojën për të plotësuar pagat e ulëta me orë më të gjata, ngarkesa të vështira pune dhe siguri të dobët në punë. Balanca e dobët punë-jetë është veçanërisht problematike për gratë shqiptare, të cilave u kërkohet të kryejnë shumicën e detyrave shtëpiake dhe të kujdesit për shkak të këmbënguljes së roleve tradicionale gjinore.[11] Kjo kufizon rëndë perspektivat e punësimit të grave dhe pengon pjesëmarrjen e tyre të plotë në tregun e punës. Mungesa e shërbimeve të kujdesit për fëmijët, veçanërisht në rajonet rurale, pengon aftësinë e prindërve që punojnë për të balancuar në mënyrë efektive përgjegjësitë e punësimit dhe të kujdesit.[12] Dy zgjidhje të mundshme të propozuara nga NSG – puna në distancë dhe punësimi me kohë të pjesshme – nuk janë të përhapura në Shqipëri.

[1] ILO (2019), Vështrim i përgjithshëm i ekonomisë informale në Shqipëri: https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---sro-budapest/documents/genericdocument/wcms_751313.pdf  

[2] Ministria e Financave dhe Ekonomisë e Shqipërisë (2023), Ministri Ibrahimaj në Kuvend: Reforma historike e pagave mbështetet nga zhvillimi i ekonomisë, përfitojnë mbi 130,000 punonjës: https://arkiva.financa.gov.al/ministrja-ibrahimaj-ne-parlament-reforma-e-pagave-historike-mbeshtetet-nga-zhvillimi-i-ekonomise-perfitojne-mbi-130-mije-punonjes/ 

[3] State Labour Inspectorate (2022), Annual Report 2021:  https://inspektoriatipunes.gov.al/wp-content/uploads/2022/03/Analize-vjetore-2021-ISHPSHSH-per-web-23032022.pdf

[4] Organizata Ndërkombëtare e Punës (2019), Direktivat e BE-së dhe Reforma e SSHP dhe Legjislacioni për Marrëdhëniet e Punës: https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---sro-budapest/documents/publication/wcms_689355.pdf

[5] E.Dhembi, A.Papa, B.Metanji (2022), Studim Kombëtar, “Dhuna dhe ngacmimi në botën e punës në Shqipëri: Një qasje krahasuese në gjashtë sektorë strategjikë të ekonomisë”: https://clr.al/studim-kombetar-dhuna-dhe-ngacmimet-ne-boten-e-punes-ne-shqiperi/

[6] UN Women (2020). Përmbledhje për Barazinë Gjinore në Shqipëri 2020, https://eca.unwomen.org/sites/default/files/Field%20Office%20Albania/Attachments/Publications/2020/12/CGEB%20Albania_REPORT_1.pdf 

[7] ILO (2022), Programi i Punës së Denjë 2023-2026: https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_mas/---program/documents/genericdocument/wcms_865259.pdf

[8] Musabelliu, M (2022) Papunësia dhe mungesa e fuqisë punëtore: paradokset e fuqisë punëtore shqiptare: https://china-cee.eu/wp-content/uploads/2022/07/2022s05_Albania.pdf

[9] Agjencia Kombëtare për Punësimin dhe Arsimin (2022), Analizat Vjetore 2021: https://akpa.gov.al/wp-content/uploads/2022/06/Analiza-Vjetore-2021-AKPA.pdf

[10] Euronews (2021), 9% e të punësuarve punojnë shtatë ditë në javë: https://euronews.al/en/9-of-the-employed-work-seven-days-a-week/ 

[11] UN Women (2020), Përmbledhje për Barazinë Gjinore në Shqipëri 2020: https://eca.unwomen.org/sites/default/files/Field%20Office%20Albania/Attachments/Publications/2020/12/CGEB%20Albania_REPORT_1.pdf 

[12] Xhumari, M. (2022). Vlerësimi i jetës së zgjatur të punës në Shqipëri në dimensione të ndryshme të mirëqenies nga një këndvështrim gjinor: https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9781003145325-6/assessment-extended-working-life-albania-various-dimensions-well-being-gender-perspective-merita-vaso-xhumari-megi-xhumari?context=ubx

Zhdukja e varfërisë dhe sistemi i mirëqenies

Shqipëria ka bërë hapa të rëndësishëm në dekadat e fundit për të reduktuar varfërinë, me përqindjen e njerëzve që jetojnë nën kufirin e varfërisë prej $5.50 në ditë duke rënë nga 25.4% në 2002 në 12.3% në 2020.[1] Megjithatë, Shqipëria ka shkallën më të lartë të njerëzve në rrezik të varfërisë dhe përjashtimit social në Evropë, me 74,41 TP3T të popullsisë në moshë pune në rrezik të varfërisë.[2] Treguesit e tjerë të varfërisë janë gjithashtu jashtëzakonisht të larta, të tilla si familjet 37%of që raportojnë se nuk janë në gjendje të mbajnë shtëpinë e tyre të ngrohtë.[3] NSG raporton se ekzistojnë katër shkaqe kryesore të nivelit të lartë të varfërisë: pabarazia e lartë në të ardhura, papunësia e lartë, një ndarje e madhe urban-rurale me nivele të larta varfërie rurale dhe izolimi social dhe paragjykimi i përjetuar nga grupet vulnerabël si romët. .

Shqipëria shpenzon 9.41 TP3T të PBB-së për mbrojtjen sociale, shumë më poshtë mesatares së BE-së prej 18.6%.[4] Probleme të tjera me shtetin e mirëqenies të identifikuara nga NSG përfshijnë dallimet në aksesin në shërbime nëpër rajone dhe mungesën e kapaciteteve për të administruar në mënyrë efektive sistemin. Në versionin 2022 të Strategjisë së Mbrojtjes Sociale, qeveria shqiptare është angazhuar të zgjerojë mbulimin, të përmirësojë koordinimin ndërmjet organeve të ndryshme që përbëjnë sistemin e mirëqenies dhe të përmirësojë efikasitetin e sistemit në tërësi. Deri më tani, reformat kanë qartësuar rolet dhe përgjegjësitë e aktorëve të ndryshëm në mbrojtjen sociale (për shembull, qeveritë vendore dhe ministritë kombëtare), kanë krijuar Fondin Social si mekanizmin kryesor financues dhe kanë prezantuar mundësinë e prokurimit të shërbimeve sociale nga ofruesit jopublikë. . Shumica e financimeve për shërbimet sociale vijnë nga bashkitë (vetëm 61 TP3T nga shpenzimet totale të qeverisë kombëtare për mbrojtjen sociale shkojnë për shërbimet sociale), kështu që ka një heterogjenitet të konsiderueshëm në ofrimin e shërbimeve kryesore. Bashkitë më të mëdha dhe me gjendje më të mirë janë në gjendje të ofrojnë një cilësi më të lartë shërbimi. Fondi i ri Social synon të adresojë këtë problem dhe të sigurojë akses të barabartë në shërbimet sociale duke ofruar grante për qeveritë vendore për zhvillimin e shërbimeve të reja sociale. Reformat e tjera të pritshme përfshijnë përmirësimin e mekanizmave të synimit për programet e ndihmës sociale; ngritja e kapaciteteve dhe burimeve njerëzore të administratës së mirëqenies; dixhitalizimi i aplikacioneve, vlerësimeve dhe pagesave; dhe bashkëpunim të mëtejshëm me organizatat ndërkombëtare si Banka Botërore dhe UNDP. Megjithatë, edhe pse qeveritë vendore janë ligjërisht në gjendje të kontraktojnë ofrues jo publikë të shërbimeve sociale, kjo nuk ka ndodhur deri më tani. Kjo është për shkak të mungesës së udhëzimeve dhe rregulloreve, duke përfshirë edhe çmimin e shërbimeve sociale.[5] Për të përballuar krizën e shkaktuar nga pushtimi rus në Ukrainë, qeveria shqiptare prezantoi Paketën e Rezistencës Sociale. Kjo përfshinte rritje në pagesat e pensioneve, një pagesë 3000 lekë (~28 euro) në muaj për njerëzit vulnerabël të prekur nga rritja e çmimeve, subvencionet e transportit publik, subvencionet për energjinë, mbështetjen për fermerët dhe uljen e taksave mbi pagat e fokusuara tek ata që fitojnë më pak.[6] Një tjetër zhvillim pozitiv ishte krijimi i Urdhrit të Punonjësve Socialë në vitin 2022.[7] të cilat NSG raporton se do të përmirësojë mbrojtjen sociale duke forcuar fuqinë punëtore të kujdesit social. NSG më tej vuri në dukje se, ndërsa burimet e investuara në kujdesin social mbeten modeste, gjithnjë e më shumë bashki i ofrojnë këto shërbime drejtpërdrejt dhe jo përmes transfertave në para.

Qasje në kujdesin shëndetësor, strehim dhe shërbime të tjera thelbësore

NSG ngriti shqetësime për gjendjen e sistemit të kujdesit shëndetësor në Shqipëri, duke vënë në dukje se një theks i gjatë mbi privatizimin ka dobësuar aksesin në kujdesin shëndetësor me cilësi të lartë. Rrjedhimisht, sistemi shqiptar i kujdesit shëndetësor karakterizohet nga nën-investimet, mungesën e infrastrukturës dhe një shpërndarje të pabarabartë gjeografike të objekteve dhe profesionistëve mjekësorë, veçanërisht duke prekur zonat rurale dhe me të ardhura të ulëta.[8] Njerëzit që jetojnë në këto "shkretëtira mjekësore" janë të detyruar të udhëtojnë distanca të gjata për të marrë kujdes. Kjo jo vetëm që kufizon aksesin në kujdesin shëndetësor për ata që nuk kanë mjete për të udhëtuar, por gjithashtu i dekurajon njerëzit që të kërkojnë zbulimin e hershëm dhe kujdesin parandalues.[9] Pavarësisht këtyre problemeve, NSG raportoi se kohët e fundit janë bërë disa përmirësime në kujdesin parësor. Objektet e kujdesit parësor janë zgjeruar, telemjekësia është futur për të arritur në komunitete të izoluara dhe është forcuar sistemi kombëtar i sigurimeve shëndetësore.[10] Këto përmirësime janë realizuar pjesërisht falë mbështetjes nga partnerët ndërkombëtarë si BE, OBSH dhe Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim.[11]

Aksesi në banesa të përballueshme është gjithnjë e më i kufizuar në Shqipëri dhe NSG e rendit atë si ndër problemet kryesore me të cilat përballet vendi aktualisht. Shumë shqiptarë, veçanërisht të rinjtë dhe familjet në qytete, luftojnë për të përballuar një shtëpi, pasi kostot e strehimit vazhdojnë të rriten. Ky është një problem afatgjatë, pasi kostot e banesave janë rritur më shumë se pagat çdo vit për disa dekada. Mes viteve 2021 dhe 2022, qiratë mesatare në Tiranë u rritën me 13,41 TP3T nga viti në vit, ato në bregdet 24,1% dhe ato në rajonet qendrore 17,3%.[12] Çmimet e larta dhe rritja e pagesave të interesit për hipotekat e kanë bërë të pamundur në masë të madhe blerjen e një shtëpie për të rinjtë në Shqipëri. Qeveria e ka pranuar situatën e strehimit si problem dhe ka zgjeruar programin social të strehimit. Kjo përfshin subvencionet e qirasë, masat për përmirësimin e stokut ekzistues të banesave, ndërtimin e banesave të reja sociale dhe me kosto të ulët dhe krijimin e banesave të përkohshme. Mbi 4000 familje kanë përfituar ose do të përfitojnë nga këto masa në periudhën 2022-2023.[13]

Aksesi në shërbime të tjera thelbësore, si uji, objektet sanitare dhe energjia elektrike, gjithashtu mbetet problem. Qasja në ujë të pastër dhe objektet sanitare kufizohet nga infrastruktura joadekuate dhe mungesa e investimeve në mirëmbajtje. Kjo rrit rrezikun e infeksioneve nga uji dhe është një problem i veçantë në zonat rurale.[14] Ndonëse mbulimi me energji elektrike është përmirësuar vitet e fundit, Shqipëria ende përballet me ndërprerje të herëpashershme të energjisë dhe ndryshime të tensionit të shkaktuara nga plakja dhe infrastruktura joadekuate dhe mungesa e diversitetit në burimet e prodhimit të energjisë.[15] NSG raportoi sukses në dixhitalizimin e shërbimeve qeveritare, duke përfshirë shërbimet thelbësore: 951 TP3T nga këto shërbime janë të disponueshme në portalin e qeverisë e-Albania.[16] Ndërveprimet elektronike të familjeve me qeverinë u rritën me 37,61 TP3T midis 2021 dhe 2022.[17]

[1] Banka Botërore (2022), Përmbledhje për Varfërinë dhe Barazinë në Shqipëri: https://databankfiles.worldbank.org/public/ddpext_download/poverty/987B9C90-CB9F-4D93-AE8C-750588BF00QA/previous/Global_POVEQ_ALB.pdf

[2] Monitor (2022), Eurostat: Shqipëria, me përqindjen më të lartë të popullsisë në rrezik nga varfëria dhe përjashtimi social në Evropë: https://www.monitor.al/eurostat-shqiperia-me-perqindjen-me-te-larte-te-popullsise-se-rrezikuar-nga-varferia-dhe-perjashtimi-social-ne-europe/

[3] Monitor (2022), Varfëria energjetike në rritje, Sekretariati: Në Shqipëri, 361 TP3T familje janë në situatë të vështirë: https://www.monitor.al/varferia-energjetike-ne-rritje-sekretariati-ne-shqiperi-36-e-familjeve-ne-situate-te-veshtire/

[4] Komisioni Evropian (2019), Financimi i mbrojtjes sociale - Shqipëri: https://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=21871&langId=en

[5] Grupi i Bankës Botërore (2022), Shqipëri, Analiza e Situatës së Mbrojtjes Sociale: https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/3c905eea-9c8e-5bee-a571-a91ee89a945b/content

[6] Ministria e Financave dhe Ekonomisë (2022), Paketa e Rezistencës Sociale: https://mia.gov.al/paketa-e-rezistences-sociale-mbeshtetje-per-shtresat-qe-kane-nevoje-per-mbrojtje/ 

[7] Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale (2021), Krijimi i Urdhrit të Punëtorëve Socialë: https://shendetesia.gov.al/ngritja-e-urdhrit-te-punonjesit-social/

[8] UNFPA Albania (2021), Demographic and Health Challenges facing Albania in the 21st Century: https://albania.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/albania_demographic_health_challenges_report_2020_english_version.pdf

[9] po aty

[10] Compulsory Healthcare Insurance Fund (2023), Annual report 2022: https://fsdksh.gov.al/wp-content/uploads/2023/07/Raport-vjetor-Fondi-viti-2022-Miratuar-ne-KA.pdf

[11] Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale (2020), Strategjia për Zhvillimin e Shërbimeve të Kujdesit Shëndetësor Parësor në Shqipëri 2020-2025: http://www.hap.org.al/wp-content/uploads/2021/12/PHC-Strategy-Nov2021-web.pdf

[12] ALTAX (2022), Tregu i apartamenteve me qira në Tiranë dhe rritja e çmimeve vitet e fundit: https://altax.al/en/the-apartment-rental-market-in-tirana-and-the-price-increase-in-recent-years/

[13] PNUD Shqipëri (2016), Strategjia e Strehimit Social 2016-2025: https://www.undp.org/albania/publications/social-housing-strategy-2016-2025

[14] Korniza e Investimeve të Ballkanit Perëndimor (2013), Sistemet e Furnizimit me Ujë dhe Ujërave të Zeza në Zonat Rurale: https://www.wbif.eu/project/PRJ-ALB-ENV-010?downloadpdf=project

[15] Komisioni Evropian (2022), Raporti i Progresit Shqipëri 2022: https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/system/files/2022-10/Albania%20Report%202022.pdf

[16] Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit (2022), Shërbimet Publike, Rasti i suksesit të Shqipërisë për dixhitalizimin: https://akshi.gov.al/sherbimet-publike-shqiperia-rast-suksesi-per-digjitalizimin/

[17] State Minister for Service Standards (2023), The Steering Committee of the "Citizen-centered Public Services" Project convenes: https://standarde.gov.al/mblidhet-komiteti-drejtues-i-projektit-sherbime-publike-me-ne-qender-qytetarin-2/

Liria e fjalës dhe e tubimit

Shqipëria ka forcuar të drejtën e lirisë së fjalës vitet e fundit. Vendi i saj në renditjen e lirisë së shtypit të Reporterëve pa Kufij u ngjit nga e 84-ta në 2019 në të 78-ën në 2022.[1] NSG raportoi se pluraliteti dhe diversiteti i medias janë përmirësuar gjithashtu nëpërmjet një rritjeje të organizatave të pavarura mediatike dhe platformave online. Megjithatë, NSG ngriti gjithashtu shqetësime për një sërë problemesh që lidhen me lirinë e fjalës. Së pari, ai vuri në dukje se sulmet fizike, abuzimi verbal dhe frikësimi ndaj gazetarëve ende ndodhin.[2] Së dyti, shqetësimet mbeten për mundësinë e abuzimit të ligjeve për shpifjen për të mbytur lirinë e shprehjes, pavarësisht disa ndryshimeve pozitive në legjislacion në vitet e fundit në përpjekje për të parandaluar që kjo të ndodhë. Së fundi, NSG ngriti shqetësime për kontrollin politik dhe ekonomik të medias dhe mungesën e llogaridhënies në qeverisjen e medias.

Ligjet e Shqipërisë për lirinë e tubimit u përmirësuan ndjeshëm në vitin 2022 për t'i sjellë ato në përputhje me normat ndërkombëtare. Megjithatë, ka ende shqetësime në lidhje me përdorimin e herëpashershëm disproporcional të forcës nga forcat e zbatimit të ligjit në tubime paqësore.[3] Për këto dhe të tjera arsye, CIVICUS Monitor i hapësirës qytetare e konsideron hapësirën qytetare në Shqipëri të “ngushtuar”.[4]

Liria e asociimit

NSG raportoi se Shqipëria ka një sektor të lulëzuar të shoqërisë civile, me një larmi të madhe organizatash aktive në një fushë të gjerë fushash. Për më tepër, angazhimi publik dhe interesi për organizatat e shoqërisë civile mbetet i lartë. NSG gjithashtu vuri në dukje se qeveria shqiptare në përgjithësi ka qenë mbështetëse e shoqërisë civile dhe e njeh vlerën që ofrojnë OSHC-të. Megjithatë, shoqëria civile shqiptare përballet gjithashtu me shumë sfida, të tilla si mungesa e burimeve financiare, e cila kufizon qëndrueshmërinë e OSHC-ve dhe pengesat administrative, të cilat parandalojnë krijimin e organizatave në radhë të parë.[5] Në mënyrë alarmante, ka pasur edhe raportime për ngacmime dhe frikësime të aktivistëve dhe organizatave.[6] Një ligj i ri për Regjistrimin e Organizatave Jofitimprurëse u miratua në vitin 2021, por zbatimi u vonua deri në vitin 2023. Prandaj, OSHC-të kanë vazhduar të regjistrohen sipas sistemit të vjetër, me vonesat e tij të gjata dhe ngarkesat e rënda administrative.[7] NSG raportoi se pak ose aspak përparim është bërë në zbatimin e udhërrëfyesit për një mjedis të favorshëm për shoqërinë civile. Agjencia për Mbështetjen e Shoqërisë Civile ka burime të pamjaftueshme për të mbështetur siç duhet OShC-të, të cilat mbeten të varura nga donatorët. Për më tepër, ka pasur pak ose aspak progres në fushën e rimbursimit të TVSH-së për OSHC-të dhe stimujve tatimorë për donacione.[8]

Dialogu civil dhe social, duke përfshirë përfshirjen e shoqërisë civile në procesin e anëtarësimit në BE

Në vitin 2022, u arrit një përparim në forcimin e kapaciteteve të Këshillit Kombëtar të Punës, forumit kombëtar për dialogun social trepalësh, me një zgjerim të sekretariatit të tij. Megjithatë, bazuar në vëzhgimet e CLR-së si anëtare e NCL-së, ajo u takua vetëm një herë në vitin 2021 dhe dy herë në 2022. NSG raporton se ka mungesë të plotë të dialogut kuptimplotë social në çdo nivel.

Qeveria u përpoq të përmirësonte nivelin e dialogut civil përmes disa nismave. Njëra ishte forcimi i institucioneve të dialogut civil, si Këshilli Kombëtar Ekonomik dhe Social dhe Plani i Veprimit i Partneritetit të Qeverisjes së Hapur, i cili synonte të nxiste pjesëmarrjen e qytetarëve në reagimet e dhëna për vendimmarrjen publike. Një tjetër ishte krijimi i Kartës Kombëtare të Vlerësimit Ekonomik dhe Social, i cili u lejon qytetarëve dhe OSHC-ve të mbajnë gjurmët e shpenzimeve dhe performancës qeveritare në sektorë të ndryshëm.[9]

Qeveria është përpjekur gjithashtu të përfshijë në mënyrë aktive OSHC-të në procesin e anëtarësimit në BE. Megjithatë, të gjitha këto përpjekje janë penguar nga një sërë problemesh të identifikuara nga NSG. Kryesisht, OShC-ve u mungojnë burimet dhe kapaciteti për t'u përfshirë në mënyrë efektive në dialogun civil. NSG beson se nevojiten investime të mëtejshme publike në shoqërinë civile përpara se ato të mund të kontribuojnë efektivisht në politikëbërjen.

[1] Reporterët pa Kufij (2023), Shqipëri: https://rsf.org/en/country/albania

[2] Departamenti Amerikan i Shtetit (2022), Raporte Vendore mbi Praktikat e të Drejtave të Njeriut: Shqipëri: https://www.state.gov/reports/2022-country-reports-on-human-rights-practices/albania/

[3] po aty

[4] CIVICUS (2023), Monitor - Shqipëri: https://monitor.civicus.org/country/albania/

[5] USAID (2022), 2021 Indeksi i qëndrueshmërisë së organizatave të shoqërisë civile për Shqipërinë: https://storage.googleapis.com/cso-si-dashboard.appspot.com/Reports/CSOSI-Albania-2021.pdf

[6] Freedom House (2023), Kombet në tranzit 2022 - Shqipëri: https://freedomhouse.org/country/albania/nations-transit/2022

[7] Komisioni Evropian (2022), Raporti i Progresit Shqipëri 2022: https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/system/files/2022-10/Albania%20Report%202022.pdf

[8] po aty

[9] Partneriteti për Qeverisje të Hapur (2021), Plani Kombëtar i Veprimit për Shqipërinë 2020-2022: https://www.opengovpartnership.org/wp-content/uploads/2021/01/Albania_Action-Plan_2020-2022_EN.pdf

Shqipëria prodhon 1001 TP3T të energjisë elektrike të saj nga hidrocentralet e rinovueshme. Por mbështetja e vazhdueshme te lëndët djegëse fosile për ngrohje, ftohje dhe transport do të thotë se pjesa e burimeve të rinovueshme në konsumin total të energjisë në Shqipëri ishte vetëm 451 TP3T në vitin 2020. Megjithatë, kjo ishte shumë më e lartë se objektivi prej 38%, duke e bërë Shqipërinë një nga vendet me performancën më të mirë në Ballkanin Perëndimor. Shqipëria arriti objektivat e saj për efiçencën e energjisë për vitin 2020 dhe në shkurt 2022 miratoi objektivat e efiçencës së energjisë 2030 si pjesë e Planit të saj të parë Kombëtar të Energjisë dhe Klimës. Ajo ka bërë gjithashtu përparim në miratimin e legjislacionit të BE-së për efikasitetin e energjisë, siç është Direktiva e Performancës Energjetike të Ndërtesave. Megjithatë, aktualisht nuk ekziston asnjë kornizë financimi për efikasitetin e energjisë. Në vend të kësaj, metoda kryesore e financimit janë skemat ad-hoc, siç është një fond i fundit për subvencionimin e instalimit të ngrohësve diellorë të ujit.[1] Një pikë tjetër shqetësuese janë efektet e ndryshimeve klimatike në hidrocentralet e Shqipërisë: Thatësirat në vitin 2022 reduktuan kapacitetin e prodhimit dhe rrezikuan furnizimin me energji.[2]

Megjithëse Shqipëria ka një përkufizim zyrtar të varfërisë energjetike, bazuar në cenueshmërinë e konsumatorëve specifikë përsa i përket aftësisë së kufizuar, shëndetit ose të ardhurave, një raport i Komunitetit të Energjisë sugjeron se ky përkufizim nuk përfshin aspektet më të gjera të varfërisë energjetike. Për më tepër, Shqipëria nuk mbledh apo bën publike rastet e varfërisë energjetike, duke e bërë të vështirë vlerësimin e shkallës së problemit. Vlerësimi i fundit, nga fillimi i vitit 2022, sugjeron se 371 TP3T shqiptarë vuajnë nga varfëria energjetike. Të dhënat e vitit 2019 sugjerojnë se 541 TP3T e familjeve shqiptare me të ardhura nën 60% të mesatares kishin vështirësi për të mbajtur shtëpitë e tyre të ngrohta.[3] Duke marrë parasysh që këto të dhëna vijnë nga para pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia dhe krizës energjetike pasuese, shifrat aktuale ka të ngjarë të jenë edhe më të larta. Në përgjigje të krizës energjetike, qeveria shqiptare veproi me vendosmëri për të ngrirë çmimet e energjisë dhe për të mbuluar 801 TP3T të kostove të energjisë për familjet dhe bizneset e vogla, duke ndarë 28 miliardë lekë (lek, 260 milionë euro) si pjesë e Paketës së Rezistencës Sociale.[4]

[1] Komuniteti i Energjisë (2022), Shqipëri, 2022 Raporti i Vendit: https://www.energy-community.org/implementation/report/Albania.html

[2] Euractiv (2022), situata energjetike e Shqipërisë jo e mirë, paratë e BE-së do të ndihmojnë: https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/albanias-energy-situation-not-good-eu-money-will-help/

[3] Komuniteti i Energjisë (2021), Studim për trajtimin e varfërisë energjetike: https://www.energy-community.org/regionalinitiatives/Transition/poverty/study.html

[4] International Energy Agency (2023), ALL 28 billion for energy price compensation: https://www.iea.org/policies/17469-all-28-billion-for-energy-price-compensation