Ελλάδα
Βαθμολογία 52
Επισκόπηση του Παρατηρητηρίου Κοινωνικών Δικαιωμάτων
The National Strategy Group (NSG), led by the Association for the Social Support of Youth (ARSIS), reported severe problems with the welcoming and inclusion of migrants in Greece, noting systematic violations of fundamental rights. Furthermore, CSOs involved in defending migrants’ rights have been subjected to official harassment and intimidation, which is linked to a deterioration in civic space in the country as a whole. Although unemployment has been decreasing in Greece, it remains much higher than the EU average, especially amongst young people. Finally, issues remain with the funding of healthcare and the provision of education, reducing equitable access to these essential services.
Βαθμολογία 60
Ίσες Ευκαιρίες και Πρόσβαση στην Αγορά Εργασίας
Συμπερίληψη μεταναστών, προσφύγων, αιτούντων άσυλο, μειονοτήτων και ευάλωτων ομάδων
Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα έχει γίνει βασικό σημείο εισόδου στην Ευρώπη για τους ανθρώπους που ξεφεύγουν από τις συγκρούσεις, τη φτώχεια και τις διώξεις στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και τη Νότια Ασία. Σχεδόν 19.000 πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν στην Ελλάδα το 2022, αντιπροσωπεύοντας αύξηση 1051 TP3T από το 2021.[1] Παράγοντες που οδήγησαν σε αυτήν την αύξηση μπορεί να περιλαμβάνουν την άρση των τελικών ταξιδιωτικών περιορισμών που σχετίζονται με την πανδημία Covid και την κατάληψη του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν το 2021. Η NSG αναφέρει ότι αυτή η αύξηση έχει οδηγήσει σε τεράστια πίεση στην ήδη τεταμένη και υποχρηματοδοτούμενη υποδομή υποδοχής της Ελλάδας. Τα Κλειστά Κέντρα Ελεγχόμενης Πρόσβασης (CCAC) άνοιξαν το 2021 και το 2022 στα hotspot νησιά Λέσβο, Κω, Λέρο και Χίο, με στόχο να φιλοξενήσουν, να εντοπίσουν και να επεξεργαστούν τις αιτήσεις όλων των αιτούντων άσυλο. Τα CCAC προορίζονται να αντικαταστήσουν τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (RIC), τα οποία είχαν επικριθεί για τις κακές συνθήκες τους, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης βασικών υποδομών υγιεινής, του υπερπληθυσμού και της γενικευμένης περιφρόνησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο. Ωστόσο, ενώ ορισμένα από τα CCAC παρέχουν πολύ καλύτερες συνθήκες από τα RIC, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές ανησυχίες σχετικά με τη μεταχείριση των ατόμων που κρατούνται εκεί. Αυτά περιλαμβάνουν την έλλειψη πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, συνθήκες που μοιάζουν με φυλακές και παράνομους και αυθαίρετους περιορισμούς στην προσωπική ελευθερία των αιτούντων άσυλο.[2] Οι αιτούντες άσυλο αντιμετωπίζουν επίσης μεγάλες περιόδους αναμονής λόγω της μεγάλης καθυστέρησης στη διεκπεραίωση των αιτημάτων ασύλου. Αυτό έχει αφήσει χιλιάδες ανθρώπους σε μια πλήρη κατάσταση κενού, χωρίς βεβαιότητα σχετικά με τα τρέχοντα δικαιώματά τους ή τις μελλοντικές προοπτικές τους. Η Υπηρεσία Ασύλου άφησε επίσης άδικα χιλιάδες αιτούντες άσυλο χωρίς έγγραφα ταυτότητας, υποστηρίζοντας ότι αυτό οφείλεται σε «τεχνικό πρόβλημα».[3] Γενικότερα, η NSG ανέφερε σημαντικά προβλήματα με τις συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών, των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο. Τα άτομα αυτά αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες, εκπαίδευση και απασχόληση. Η περιορισμένη γλωσσική υποστήριξη έχει εμποδίσει την ένταξη στην ελληνική κοινωνία, απομονώνοντας περαιτέρω τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς. Το ποσοστό ανεργίας των μεταναστών είναι σχεδόν διπλάσιο από το (ήδη υψηλό) ποσοστό που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες.[4] Ο Κώδικας Μετανάστευσης, ο οποίος ρυθμίζει το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελλάδα, τροποποιήθηκε τον Μάρτιο του 2023. Η NSG ανέφερε ότι αρκετές ΟΚΠ, ιδιαίτερα εκείνες που εμπλέκονται στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επέκριναν έντονα τον νέο Κώδικα. Υποστήριξαν ότι οι τροπολογίες παραβιάζουν περαιτέρω τα θεμελιώδη δικαιώματα επιβάλλοντας αυθαίρετα περιορισμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία και την πρόσβαση σε κοινωνική προστασία και βασικές υπηρεσίες.[5] Οι ΟΚΠ επέκριναν τη διαδικασία με την οποία επικαιροποιήθηκε ο Κώδικας, επισημαίνοντας την έλλειψη διαφάνειας και ελάχιστης διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών. Μία από τις ελάχιστες θετικές εξελίξεις ήταν η εισαγωγή μιας διαδικασίας μέσω της οποίας οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που έχουν ολοκληρώσει τριετή δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα μπορούν να λάβουν άδεια παραμονής μακράς διαρκείας. Αυτό έκλεισε ένα κενό στη νομοθεσία που απέκλειε τους ασυνόδευτους ανηλίκους από τη λήψη άδειας διαμονής.[6]
Η ανεργία των νέων
Η ανεργία των νέων παραμένει ένα επίμονο και σημαντικό πρόβλημα στην Ελλάδα. Παρά τη μείωση κατά 5,2 ποσοστιαίες μονάδες από το 2021, το ποσοστό ανεργίας των νέων ήταν 27,71 TP3T το 2023, ένα από τα υψηλότερα στην ΕΕ και υπερδιπλάσιο από τον μέσο όρο της ΕΕ των 13,8%.[7] Έχουν τεθεί σε εφαρμογή πολλά προγράμματα για να βοηθήσουν τους νέους να εργαστούν. Το πρόγραμμα Νέα Γενιά στοχεύει να εκπαιδεύσει και να αναβαθμίσει 40.000 ανέργους σε ψηφιακές δεξιότητες, οι οποίες είναι εξαιρετικά απαραίτητες στην Ελλάδα, βελτιώνοντας έτσι την απασχολησιμότητά τους και προωθώντας την ένταξή τους στην αγορά εργασίας.[8] Το Πρόγραμμα Επιχειρηματικότητας STARTAB, το οποίο διαχειρίζεται το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, παρέχει δωρεάν επιχειρηματική κατάρτιση, επιχειρηματική καθοδήγηση και συμβουλές σε άνεργους 18 έως 35 ετών που επιθυμούν να δημιουργήσουν τις δικές τους επιχειρήσεις.[9] Τέλος, η Ένωση Youth Guarantee, η οποία υλοποιείται μέσω της Πρωτοβουλίας για την Απασχόληση των Νέων (YEI), στοχεύει να προσφέρει στους νέους που δεν βρίσκονται σε απασχόληση, εκπαίδευση ή κατάρτιση (NEET) μια καλής ποιότητας προσφορά απασχόλησης ή κατάρτισης εντός τεσσάρων μηνών.[10]
Εκπαίδευση, κατάρτιση και δια βίου μάθηση
Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα δαπανά 3,71 TP3T του ΑΕΠ της στην εκπαίδευση, πολύ κάτω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ που είναι 5,1%. Επιπλέον, οι μισθοί των εκπαιδευτικών έχουν μειωθεί σε πραγματικούς όρους από το 2015 και αυτός είναι ένας λόγος που το εκπαιδευτικό δυναμικό της Ελλάδας είναι ένα από τα παλαιότερα μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Η σημαντική υποεπένδυση έχει μειώσει σημαντικά την ικανότητα του εκπαιδευτικού συστήματος να παρέχει αποτελεσματική και δίκαιη εκπαίδευση, να αποτρέπει την πρόωρη αποχώρηση από την εκπαίδευση και την κατάρτιση (ΕΛΕΤ), να προωθεί ευκαιρίες δια βίου μάθησης και να ενσωματώνει με επιτυχία άτομα από περιθωριοποιημένες κοινότητες (όπως πρόσφυγες, Ρομά και μακροπρόθεσμα άνεργος).[11]
[1] Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (2023), 2022 Ενημέρωση Έκθεσης Χώρας της AIDA: Ελλάδα: https://ecre.org/2022-update-aida-country-report-greece/
[2] Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (2023), Διαδικασία υποδοχής και ταυτοποίησης – Ελλάδα:
[3] Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο (2023), Έκθεση για το Άσυλο 2023: https://euaa.europa.eu/sites/default/files/2023-02/network_for_children_rights.pdf
[4] Απόστολος Καψάλης (2022), Κινητικότητα και Απασχόληση Προσφυγικών Πληθυσμών στην Ελληνική Περιφέρεια: https://greece.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1086/files/documents/MOBILITY%20AND%20EMPLOYMENT_EN_online.pdf
[5] Advocacy Network for Children's Rights (2022), Παιδιά χωρίς έγγραφα, παιδιά σε κίνδυνο. Μέχρι πότε...?: https://www.gcr.gr/el/news/press-releases-announcements/item/2000-paidia-xoris-xartia-paidia-se-kindyno-mexri-pote
[6] Υπουργική Απόφαση 378422/2023 ΦΕΚ Β' 5080/16.08.2023: https://www.elinyae.gr/sites/default/files/2023-09/5080b_2023.pdf
[7] Eurostat (2023), Ανεργία των νέων ανά φύλο: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tesem140/default/table?lang=en
[8] Ευρωπαϊκή Ένωση, Πλατφόρμα Ψηφιακών Δεξιοτήτων & Εργασίας (2023), προγράμματα κατάρτισης και αναβάθμισης ανέργων σε ψηφιακές δεξιότητες «Νέας γενιάς»: https://digital-skills-jobs.europa.eu/en/opportunities/training/new-generation-training-and-upgrading-programmes-unemployed-persons-digital
[9] Startab (2022), Σχετικά με: https://startab.gr/en/about/
[10] Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2023), Πρωτοβουλία για την Απασχόληση των Νέων: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1176
[11] ΟΟΣΑ (2023), Εκπαίδευση με μια ματιά 2023, Σημείωση χώρας - Ελλάδα: https://gpseducation.oecd.org/Content/EAGCountryNotes/EAG2023_CN_GRC_pdf.pdf
Βαθμολογία 50
Δίκαιες Συνθήκες Εργασίας
Η Ελλάδα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις σχετικά με την αγορά εργασίας της. Το ποσοστό ανεργίας του εξακολουθεί να είναι το υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση με 12,161 TP3T, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του 2022, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ 6,2%.[1] Επιπλέον, η NSG σημείωσε ότι η επικράτηση του τουριστικού τομέα, που αντιπροσωπεύει 27,8% απασχόλησης σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία,[2] έχει δημιουργήσει μεγάλο όγκο εποχικής απασχόλησης, οδηγώντας σε ανησυχία για τις συνθήκες εργασίας και τα εργασιακά δικαιώματα των εποχικών εργαζομένων. Από τον Δεκέμβριο του 2021, 71 TP3T Ελλήνων εργαζομένων βρίσκονταν σε προσωρινή απασχόληση.[3] Η Ελλάδα έχει επίσης μια μεγάλη άτυπη οικονομία, που υπολογίζεται σε 26,9% του ΑΕΠ.[4] Αυτό υποδηλώνει ότι σημαντικός αριθμός Ελλήνων εργαζομένων απασχολείται ανεπίσημα, αν και η φύση του φαινομένου σημαίνει ότι είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός. Όλοι αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν την NSG να κηρύξει συναγερμό για την επισφαλή απασχόληση, η οποία περιλαμβάνει επίσης ακούσια μερική απασχόληση, ψευδοαυτοαπασχόληση και άλλες μορφές. Οι επισφαλείς εργαζόμενοι έχουν μειωμένη πρόσβαση στην κοινωνική προστασία και περιορισμένη προσφυγή κατά της εκμετάλλευσης. Επιπλέον, η NSG ανέφερε ότι το πρόβλημα της επισφαλούς απασχόλησης είχε επιδεινωθεί από τον Covid.
Η NSG σημείωσε αρκετές εξελίξεις στις δημόσιες πολιτικές που σχετίζονται με την εργασία κατά την περίοδο αναφοράς. Πρώτον, ο κατώτατος μισθός αυξήθηκε αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της περιόδου 2022-2023, αυξάνοντας από 650 ευρώ πριν από την πανδημία το μήνα σε 780 ευρώ τον Απρίλιο του 2023.[5] Δεύτερον, η Ελλάδα επικύρωσε δύο συμβάσεις της ΔΟΕ το 2021: τη Σύμβαση 190 για την Εξάλειψη της Βίας στον Κόσμο της Εργασίας και τη Σύμβαση 187, το Προωθητικό Πλαίσιο για τη Σύμβαση για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία.[6]
Το 2021 εγκρίθηκε ο νόμος 2808/2021, ο οποίος άλλαξε πολλές πτυχές της ρύθμισης του χώρου εργασίας. Μετέφερε στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία της ΕΕ για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, καθιερώνοντας άδεια για τους (μη αμειβόμενους) φροντιστές και διευρύνοντας τα δικαιώματα των εργαζόμενων γονέων, μεταξύ άλλων μέτρων. Ο νόμος δημιούργησε επίσης την Ψηφιακή Κάρτα Εργασίας, η οποία συνδέεται με την Επιθεώρηση Εργασίας και στοχεύει στη βελτίωση της συμμόρφωσης των επιχειρήσεων με τους νόμους για τον χρόνο εργασίας. Πρόκειται για ένα πρωτοποριακό εργαλείο που επιτρέπει την καταγραφή των ωρών εργασίας όλων των εργαζομένων με απόλυτη ακρίβεια και σε πραγματικό χρόνο, σύμφωνα με ένα μακροχρόνιο αίτημα της ΓΣΕΕ (Γενική Συνομοσπονδία Εργαζομένων Ελλάδος). Μέσω της Ψηφιακής Κάρτας Εργασίας, το αναβαθμισμένο σύστημα ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ ενημερώνεται σε πραγματικό χρόνο για τις ώρες εργασίας των εργαζομένων και προσδιορίζει αυτόματα κάθε ώρα εργασίας είτε ως κανονική είτε ως υπερωρία. Καταγράφει επίσης διάφορες μορφές ρεπό, όπως διαλείμματα, ρεπό και αργίες.[7] Αρχικά δοκιμάστηκε σε μεγάλες εταιρείες σε ορισμένους τομείς, το σύστημα έχει πλέον επεκταθεί για να καλύψει ολόκληρη την οικονομία. Η ίδια η Επιθεώρηση Εργασίας υπέστη αλλαγές, χάνοντας τη σχέση της με το Υπουργείο Εργασίας και έγινε ανεξάρτητη υπηρεσία. Δυστυχώς, αυτό αφαίρεσε κάθε εμπλοκή των εκπροσώπων των εργαζομένων από το έργο της Επιθεώρησης, καταργώντας το τριμερές συμβούλιο που προηγουμένως εποπτεύει τον οργανισμό. Η απόφαση αυτή ελήφθη μονομερώς από την κυβέρνηση ενάντια στις επιθυμίες των κοινωνικών εταίρων. Τέλος, ο Νόμος αναμόρφωσε τη δημόσια υπηρεσία απασχόλησης της Ελλάδας (ΔΥΠΑ). Οι αλλαγές περιλαμβάνουν τη θέσπιση τριμερούς εποπτικού συμβουλίου, νέες αρμοδιότητες για τον οργανισμό στον τομέα της στέγασης και ψηφιακά εργαλεία (όπως η Ψηφιακή Κάρτα Ανεργίας ΔΥΠΑ,[8] το Ψηφιακό Μητρώο Απασχόλησης και το Ψηφιακό Σχέδιο Δράσης).[9] Τον Δεκέμβριο του 2022, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων χρησιμοποίησε προεδρικό διάταγμα για την κωδικοποίηση όλης της υπάρχουσας εργατικής νομοθεσίας σε ένα ενιαίο κείμενο, τον Κώδικα Ατομικής Εργατικής Νομοθεσίας.[10]
[1] Eurostat (2023), Ανεργία ανά φύλο: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/teilm010/default/table?lang=en
[2] Eurostat (2022), Τουριστικές βιομηχανίες - Απασχόληση: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Tourism_industries_-_employment&oldid=445425
[3] Eurostat (2023), Προσωρινή απασχόληση – στατιστικές: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Temporary_employment_-_statistics
[4] World Economics (2022), Greece's Informal Economy Size: https://www.worldeconomics.com/Informal-Economy/Greece.aspx
[5] Δείκτης Μισθών (2023), Αύξηση κατώτατου μισθού στην Ελλάδα από 01 Απριλίου 2023 έως 02 Απριλίου 2023: https://wageindicator.org/salary/minimum-wage/minimum-wages-news/2023/minimum-wage-increased-in-greece-from-01-april-2023-april-02-2023
[6] Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (2021), η Ελλάδα επικυρώνει τη Σύμβαση Προωθητικού Πλαισίου για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία και τη Σύμβαση για τη Βία και την Παρενόχληση: https://www.ilo.org/global/standards/WCMS_818166/lang--en/index.htm
[7] Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης (2022), Ψηφιακή Κάρτα Εργασίας: https://ypergasias.gov.gr/apascholisi/psifiaki-karta-ergasias/
[8] Η νέα Ψηφιακή Κάρτα Ανεργίας σηματοδοτεί την κατάργηση της έντυπης μορφής της κάρτας ανεργίας. Η κάρτα είναι διασυνδεδεμένη με το Ψηφιακό Μητρώο Ανέργων και ενημερώνεται καθημερινά από το Ψηφιακό Μητρώο Ανέργων. Έτσι διασφαλίζεται η σαφήνεια ως προς το ποιος δικαιούται ποιες παροχές, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 4921/2022 «Εκ νέου θέσεις εργασίας». Ειδικότερα, σαρώνοντας την Ψηφιακή Κάρτα ΔΥΠΑ από το Πορτοφόλι Gov.gr θα είναι εύκολα επαληθεύσιμο το είδος των παροχών, επιδομάτων, βοηθημάτων ή διευκολύνσεων που δικαιούται κάθε κάτοχος. Πηγή: https://www.dypa.gov.gr/index.php/diathesimi-apo-simera-sto-govgr-wallet-i-nea-psifiaki-karta-dypa
[9] Tax Heaven (2022), Τα νέα εργαλεία της ΔΥΠΑ: Ψηφιακό Μητρώο και Ψηφιακή Κάρτα - Ενεργοποιείται το σύστημα διαγραφής - Επίδομα Εργασίας: https://www.taxheaven.gr/news/61983/se-isxy-ta-nea-ergaleia-ths-dypa-pshfiako-mhtrwo-kai-pshfiakh-karta-energopoieitai-to-systhma-ths-diagrafhs-epidoma-ergasias
[10] Eurofound (2023), Ελλάδα: Εξελίξεις στον εργασιακό βίο 2022: https://www.eurofound.europa.eu/en/publications/eurofound-paper/2023/greece-developments-working-life-2022
Βαθμολογία 38
Κοινωνική Ένταξη και Προστασία
Πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη
Η NSG αναφέρει ότι το ελληνικό σύστημα υγείας αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Η παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας είναι εξαιρετικά κατακερματισμένη. Οι δικαιοδοσίες αλληλεπικαλύπτονται και τα ιδρύματα και οι δομές χωρίζονται μεταξύ δημόσιων κλινικών, ιδιωτικών κλινικών και κέντρων υγείας. Το αποτέλεσμα είναι μεταβλητά επίπεδα και ποιότητα υπηρεσιών. Η NSG επέκρινε το σύστημα επειδή δεν δίνει προτεραιότητα στην προληπτική φροντίδα, έναν από τους κύριους στόχους της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, και σημείωσε ότι υπηρεσίες όπως οι κατ' οίκον επισκέψεις για ευάλωτα άτομα είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Οι δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική κρίση της χώρας του 2008 και τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι η Ελλάδα δαπανά μόνο 7,81 TP3T του ΑΕΠ για την υγεία, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ 9,9%. Επιπλέον, το ποσοστό αυτής της δαπάνης που προέρχεται από την τσέπη (35%) είναι ένα από τα υψηλότερα στην ΕΕ. Η έλλειψη γιατρών και νοσηλευτών, ιδιαίτερα γενικών ιατρών, μειώνει την αποτελεσματικότητα και την προσβασιμότητα του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι η Ελλάδα έχει ένα εκπληκτικά υψηλό επίπεδο ανεκπλήρωτων αναγκών για ιατρική περίθαλψη: 8,11 TP3T του πληθυσμού αναφέρουν ανεκπλήρωτες ιατρικές ανάγκες λόγω κόστους, ταξιδιού ή χρόνου αναμονής, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της Ένωσης 1,7%. Ωστόσο, το ελληνικό ποσοστό είναι χαμηλότερο από το ανώτατο όριο του 2016 των 13,1%. Η Ελλάδα παρουσίασε τη μεγαλύτερη ανισότητα στις ανεκπλήρωτες ανάγκες ανά εισοδηματική ομάδα: Το ποσοστό των ανεκπλήρωτων αναγκών στα νοικοκυριά στο χαμηλότερο εισοδηματικό πεμπτημόριο είναι 18,11 TP3T, 20 φορές μεγαλύτερο από αυτό για το υψηλότερο πεμπτημόριο (0,9%). Τέλος, η Ελλάδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά καταστροφικών δαπανών για την υγεία, το οποίο ορίζεται ως δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης από την τσέπη τους που υπερβαίνουν τα 401 TP3T της συνολικής δαπάνης των νοικοκυριών καθαρή από δαπάνες διαβίωσης. Το ήμισυ των καταστροφικών δαπανών της Ελλάδας συγκεντρώνεται στο κατώτατο πεμπτημόριο της κατανομής του εισοδήματος.[1] Η NSG ανέφερε ότι το ήδη επιβαρυμένο ελληνικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης επιβαρύνθηκε σοβαρά από την πανδημία του Covid, εν μέρει λόγω της έλλειψης νοσοκομειακών κλινών. Ο Όμιλος εξέφρασε ανησυχίες για το μέλλον του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης στο πλαίσιο ενός ταχέως γηράσκοντος πληθυσμού.
Στέγαση
Κατά μέσο όρο, οι Έλληνες κατανέμουν ένα σχετικά χαμηλό ποσοστό των δαπανών τους στο κόστος στέγασης – 13,71 TP3T σε σύγκριση με μέσο όρο του ΟΟΣΑ 17,8%. Ωστόσο, αυτό αντικατοπτρίζει περισσότερο τα υψηλά επίπεδα ιδιοκτησίας σπιτιού παρά την πραγματική οικονομική προσιτότητα. Η επιβάρυνση του κόστους στέγασης για τους ενοικιαστές χαμηλότερου εισοδήματος (που ορίζεται ως το ποσοστό των νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος που δαπανούν περισσότερο από 401 TP3T του εισοδήματός τους για στέγαση) είναι 10 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερη στην Ελλάδα από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ (44,6% έναντι 35%). Η Ελλάδα έχει επίσης ένα από τα υψηλότερα ποσοστά υπερπληθυσμού στον ΟΟΣΑ: 17,91 TP3T των ελληνικών νοικοκυριών αντιμετωπίζουν υπερπληθυσμό σε σύγκριση με τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ 11%.[2] Ιδιαίτερα σοβαρή είναι η κατάσταση για τους ενοικιαστές, οι οποίοι αποτελούνται δυσανάλογα από νεότερους και άτομα με χαμηλότερα εισοδήματα. Τα ενοίκια στην Αθήνα και σε άλλες 14 περιφέρειες αυξήθηκαν κατά πάνω από 101 ΤΠ3Τ το 2022 από το 2021. Αυτό οφειλόταν κυρίως στο κλείσιμο το 2012 του Συνδέσμου Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ), που είχε ως αποστολή την ανέγερση κοινωνικών κατοικιών, και την επακόλουθη έλλειψη οποιουδήποτε φορέα. ή δημόσια αρχή επιφορτισμένη με την οικοδόμηση οικονομικά προσιτών κατοικιών. Άλλα ζητήματα, όπως η μετατροπή των διαμερισμάτων σε βραχυχρόνιες εξοχικές κατοικίες, έχουν επίσης επιδεινώσει την κρίση. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το πρόβλημα επηρεάζει δυσανάλογα τους νεότερους Έλληνες,[3] που ήδη εγκαταλείπουν το σπίτι πολύ αργότερα από τους συνομηλίκους τους σε άλλα κράτη της ΕΕ, η στεγαστική κατάσταση κινδυνεύει να εντείνει τη δημογραφική κρίση στην Ελλάδα και τη «διαρροή εγκεφάλων» της. Τον Σεπτέμβριο του 2022, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα πακέτο στεγαστικών μέτρων ύψους 1,8 δισεκατομμυρίων ευρώ, από το οποίο ισχυρίστηκε ότι θα ωφεληθούν σχεδόν 150.000 άνθρωποι. Τα μέτρα περιλαμβάνουν επιδοτούμενα στεγαστικά δάνεια για νέους, προγράμματα ανακαίνισης και ενεργειακής αναβάθμισης, αύξηση του επιδόματος φοιτητικής στέγασης και ανακαίνιση κενών ακινήτων για τη δημιουργία κοινωνικών κατοικιών.[4] Οι πολιτικές κοινωνικής στέγασης στην Ελλάδα περιορίζονται επί του παρόντος στα επιδόματα στέγασης για νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος (επί του παρόντος ορίζονται σε 70 ευρώ το μήνα για ένα άτομο συν 35 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος του νοικοκυριού) και στο πρόγραμμα «Στέγαση και εργασία για τους αστέγους» . Αυτό παρέχει επιδότηση ενοικίου, ψυχοκοινωνική στήριξη και μέτρα ενεργοποίησης της αγοράς εργασίας για άστεγους και νοικοκυριά.[5]
[1] ΟΟΣΑ (2022), Κατάσταση Υγείας στην ΕΕ: Προφίλ Υγείας Χωρών - Ελλάδα: https://read.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/greece-country-health-profile-2021_4ab8ea73-en#page16
[2] ΟΟΣΑ (2023), Εργαλειοθήκη Πολιτικής Στέγασης - Ελλάδα: https://housingpolicytoolkit.oecd.org/www/CountryFiches/housing-policy-Greece.pdf
[3] Eteron (2022), Το μεταβαλλόμενο οικιστικό τοπίο στην Ελλάδα και «Generation Rent»: https://eteron.org/en/the-changing-housing-landscape-in-greece-and-generation-rent/
[4] Dianeosis (2023), Στεγαστικές Πολιτικές σε όλη την Ελλάδα και την Ευρώπη: https://www.dianeosis.org/en/2023/07/housing-policies-across-greece-and-europe/
[5] Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης (2022), Κοινωνικές πολιτικές στέγασης: https://ypergasias.gov.gr/en/social-housing-policies/
Βαθμολογία 39
Πολιτικός Χώρος
Το CIVICUS θεωρεί ότι ο χώρος των πολιτών στην Ελλάδα «εμποδίζεται», επικαλούμενος μια σειρά ζητημάτων που σχετίζονται με τον περιορισμό της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι των ΟΚΠ, την ποινικοποίηση της εργασίας τους και τις παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων.[1] Η Διεθνής Αμνηστία επέκρινε τις συνεχιζόμενες επιθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης σε ΟΚΠ που εργάζονται για την προστασία των δικαιωμάτων των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, επισημαίνοντας νέους μεροληπτικούς και επαχθείς κανόνες εγγραφής που περιορίζουν την αυτονομία, την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και την ικανότητα λειτουργίας των ΟΚΠ. Η Διεθνής Αμνηστία κατήγγειλε τις δημόσιες επιθέσεις Ελλήνων αξιωματούχων σε αυτές τις ΟΚΠ: ανώτεροι πολιτικοί τους χαρακτήρισαν «βδέλλες» και «παράσιτα».[2] Οι νέοι κανόνες για την εγγραφή επικρίθηκαν επίσης από το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για το δίκαιο των ΜΚΟ, το οποίο επεσήμανε τις ανατριχιαστικές επιπτώσεις των κανονισμών στην κοινωνία των πολιτών και στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι.[3] Επιπλέον, υπήρξε μια συστηματική εκστρατεία νομικής παρενόχλησης των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ακτιβιστές Παναγιωτή Δήμητρας και Τόμι Όλσεν κατηγορήθηκαν για εμπορία ανθρώπων το 2022, ενώ μια ομάδα έρευνας και διάσωσης CSO 23 ατόμων με έδρα τη Λέσβο κατηγορήθηκε για κατασκοπεία. Αυτές οι περιπτώσεις αντιπροσωπεύουν μια σαφή τάση ποινικοποίησης της αλληλεγγύης.[4] Τέλος, στα τέλη του 2022 και το 2023, η Ελλάδα συγκλονίστηκε από το σκάνδαλο «Predatorgate», στο οποίο τοποθετήθηκε παράνομο λογισμικό κατασκοπείας στα τηλέφωνα πολιτικών και δημοσιογράφων που επικρίνουν την τρέχουσα κυβέρνηση, πιθανότατα από τις κρατικές υπηρεσίες πληροφοριών. Η επίσημη έρευνα της Βουλής των Ελλήνων για το σκάνδαλο επικρίθηκε ως αναποτελεσματική και διακυβευμένη από συγκρούσεις συμφερόντων. Σε απάντηση, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνέστησε τη δική του εξεταστική επιτροπή και η ολομέλεια του Κοινοβουλίου ενέκρινε την έκθεση που προέκυψε[5] τον Ιούνιο του 2023. Μέχρι στιγμής, η ελληνική κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν λάβει ελάχιστα ή καθόλου συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπιση των αποκαλύψεων και κανένα μέτρο δεν έχει ληφθεί για να αποτραπεί η επανάληψη τέτοιων αδικαιολόγητων και παράνομων κρατικών κατασκοπειών.[6]
[1] CIVICUS (2023), Monitor - Ελλάδα: https://monitor.civicus.org/country/greece/
[2] Relief Web (2020), Ελλάδα: Ο κανονισμός των ΜΚΟ που εργάζονται για τη μετανάστευση και το άσυλο απειλεί τον αστικό χώρο: https://reliefweb.int/report/greece/greece-regulation-ngos-working-migration-and-asylum-threatens-civic-space
[3] Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων για το Δίκαιο των ΜΚΟ της Διάσκεψης των ΜΚΟ του Συμβουλίου της Ευρώπης (2020), Γνωμοδότηση σχετικά με τη συμβατότητα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα πρόσφατων και σχεδιαζόμενων τροποποιήσεων της ελληνικής νομοθεσίας για την εγγραφή ΜΚΟ: https://rm.coe.int/expert-council-conf-exp-2020-4-opinion-ngo-registrationgreece/16809ee91d
[4] CIVICUS (2023), Συνεχής ποινικοποίηση της αλληλεγγύης, το "Predatorgate" συνεχίζει να αποκαλύπτει: https://monitor.civicus.org/explore/ongoing-criminalisation-of-solidarity-predatorgate-continues-to-unravel/
[5] Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Εξεταστική Επιτροπή για τη διερεύνηση της χρήσης του Pegasus και ισοδύναμου λογισμικού κατασκοπείας παρακολούθησης (2023), ΕΚΘΕΣΗ της έρευνας για εικαζόμενες παραβάσεις και κακοδιοίκηση κατά την εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης σε σχέση με τη χρήση του Pegasus και ισοδύναμου λογισμικού παρακολούθησης: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-9-2023-0189_EN.html
[6] CIVICUS (2022), Περαιτέρω αποκαλύψεις παρακολούθησης «Predatorgate», το κόστος ζωής πυροδοτεί διαμαρτυρίες: https://monitor.civicus.org/explore/further-predatorgate-surveillance-revelations-cost-living-crisis-sparks-protests/
Βαθμολογία 58
Just Transition
Ο Εθνικός Νόμος για το Κλίμα της Ελλάδας, που εγκρίθηκε τον Μάιο του 2022, έθεσε στόχους για μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (GHG) κατά 551 TP3T έως το 2030 και μηδενικές καθαρές εκπομπές έως το 2050. Η Ελλάδα πέτυχε σε μεγάλο βαθμό τους κλιματικούς στόχους της για το 2020. Το μερίδιο των ορυκτών καυσίμων στο ενεργειακό του μείγμα μειώθηκε από 90% το 2010 σε 2021 σε 82% και το μερίδιό του στην παραγωγή με καύση λιγνίτη μειώθηκε από 60% το 2005 σε 10% το 2021, μειώνοντας σημαντικά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα. Ωστόσο, μεγάλο μέρος της μείωσης της ζήτησης ενέργειας και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οφείλεται στη σοβαρή και παρατεταμένη οικονομική κρίση. Αν και προγραμματίζονται πολλές επενδύσεις σε προγράμματα παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ενεργειακής απόδοσης, η Ελλάδα διατηρεί μερικές από τις μεγαλύτερες επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων στον ΟΟΣΑ. Δαπάνησε 1,9 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις το 2020, κυρίως για τη στήριξη της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε νησιά που δεν είναι συνδεδεμένα με το ηπειρωτικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας.[1] Δύο από τις περιφέρειες της Ελλάδας, η Δυτική Μακεδονία και η Πελοπόννησος, φιλοξενούν ορυχεία λιγνίτη και περιλαμβάνονται τόσο στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ όσο και στην Πρωτοβουλία για τις Περιφέρειες Άνθρακα σε Μετάβαση. Το Ταμείο Just Transition διέθεσε 755 εκατ. ευρώ στην Ελλάδα. Το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της χώρας προβλέπει μέτρα για τον μετριασμό του κλεισίματος λιγνιτωρυχείων και σταθμών παραγωγής ενέργειας σε αυτές τις περιοχές μέσω της προώθησης πράσινων δεξιοτήτων και επενδύσεων για την αποκατάσταση πρώην βιομηχανικής γης.[2] Η Ελλάδα επηρεάστηκε σημαντικά από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση που ακολούθησε. Το 2022, 34,11 TP3T νοικοκυριών είχαν καθυστερήσεις σε λογαριασμούς κοινής ωφελείας, από 26,3% το 2021 και 18,7% δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν τα σπίτια τους επαρκώς ζεστά, από 17,5%.[3] Η ελληνική κυβέρνηση εισήγαγε μια σειρά ενεργειακών επιδοτήσεων που διέφεραν σε εύρος με την πάροδο του χρόνου. Η κορύφωση ήταν επιδότηση 240 €/MWh για νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα τον Ιούνιο-Ιούλιο 2022. Από τον Σεπτέμβριο του 2023, η επιδότηση ηλεκτρικής ενέργειας ισούται με 15 €/MWh για τα περισσότερα νοικοκυριά και 54 €/MWh για νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα. Τα νοικοκυριά με μηνιαία κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας άνω των 500 kWh πρέπει να μειώσουν την κατανάλωσή τους κατά 151 TP3T ή περισσότερο για να δικαιούνται την επιδότηση.[4] Η NSG ανέφερε ότι έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες για τη βελτίωση της πρόσβασης σε βιώσιμες μεταφορές, ειδικά μέσω επενδύσεων σε μεγαλύτερες πόλεις όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη. Ωστόσο, η NSG σημείωσε επίσης ότι εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένων των απαρχαιωμένων υποδομών και της περιορισμένης κάλυψης σε αγροτικές περιοχές.
[1] IEA (2023), Ελλάδα 2023 - Ανασκόπηση ενεργειακής πολιτικής: https://www.iea.org/reports/greece-2023
[2] ΟΟΣΑ (2021), Προς μια δίκαιη μετάβαση στις λιγνιτοεξαρτώμενες περιοχές της Ελλάδας: https://www.oecd.org/climate-action/ipac/webbooks-practices/dynamic/ipac-case-studies/a1a8306a/pdf/towards-a-just-transition-in-greece-s-lignite-dependent-regions.pdf
[3] Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2023), Συμβουλευτικός Κόμβος Ενεργειακής Φτώχειας - Εθνικοί δείκτες: https://energy-poverty.ec.europa.eu/observing-energy-poverty/national-indicators_en
[4] IEA (2023), Βάση Δεδομένων Πολιτικών - Ελλάδα: https://www.iea.org/policies?qs=greece&country%5B0%5D=Greece