Barazia gjinore

Në vitin 2022, Bullgaria u rendit e 18-ta në indeksin e Institutit Evropian për Barazinë Gjinore, i cili rendit progresin e shteteve të BE-së për barazinë gjinore në sektorë të ndryshëm. Rezultati i përgjithshëm i Bullgarisë prej 60.7 nga 100 ishte 7.9 pikë nën mesataren e Bashkimit Evropian. Më shqetësues, Bullgaria është shteti me performancën më të keqe në lidhje me barazinë financiare midis gjinive, e cila merr parasysh hendeqet gjinore në të ardhura dhe varfërinë.[1] Kjo konfirmohet nga të dhënat e Konfederatës Bullgare të Sindikatave të Pavarura, e cila zbuloi se gratë bullgare janë më të prekura nga inflacioni sesa burrat, pasi ato marrin paga dukshëm më të ulëta mesatarisht. Hendeku gjinor i pagave për ekonominë në tërësi është 15,51 TP3T. Edhe në sektorët me punësim më të lartë të femrave, si arsimi, hendeku gjinor i pagave është i konsiderueshëm. Një pasojë e këtij hendeku gjinor të pagave është një hendek i madh i pensioneve gjinore prej rreth 20%, i cili ka rezultuar në 51% të pensionisteve femra të rrezikuara nga varfëria dhe përjashtimi social, krahasuar me 37% të pensionistëve meshkuj.[2] NSG raporton se kjo mungesë e fuqisë ekonomike femërore është e lidhur drejtpërdrejt me mungesën e pushtetit politik të grave. Në pesë zgjedhjet e mbajtura në Bullgari midis 2021 dhe 2022, gratë përfaqësonin vetëm midis 34% dhe 24% kandidatë në listat zgjedhore. Më shqetësuese, gratë kryesonin vetëm 201 TP3T të listave, që do të thotë se shumë kandidate femra u vendosën në pozita nga të cilat kishin shumë pak gjasa të zgjidheshin, duke dobësuar më tej përfaqësimin e femrave.[3]

Në Bullgari, politika gjinore në nivel shtetëror përcaktohet aktualisht nga Strategjia Kombëtare për Promovimin e Barazisë midis Burrave dhe Grave 2021-2030, e cila u miratua nga qeveria bullgare në vitin 2020. Megjithatë, NSG vuri në dukje se strategjia e re nuk ndryshon në thelb nga ai i mëparshmi. Për më tepër, objektivat në strategjinë aktuale janë të njëjta me ato të versionit të mëparshëm, duke treguar një mungesë të plotë progresi. Kjo komplikohet nga mungesa e ndonjë analize të efektivitetit të strategjisë së mëparshme. Së fundi, nuk përmendet reagimi i politizuar kundër barazisë gjinore, veçanërisht refuzimi i ratifikimit të Konventës së Stambollit për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje dhe përhapjen e shpejtë të dezinformatave mbi barazinë gjinore. Sipas NSG-së, aktorët e ngarkuar me sigurimin e barazisë gjinore nuk janë të pajisur ose nuk dëshirojnë të merren me këtë çështje. Megjithëse Ministria e Punës dhe Politikës Sociale është caktuar si ministria përgjegjëse për zbatimin e politikës shtetërore për barazinë gjinore, NSG raporton se veprimet e saj janë kufizuar në një çmim vjetor që u jepet organizatave aktive në promovimin e barazisë gjinore. Aktorë të tjerë, si Komisioni për Mbrojtjen nga Diskriminimi dhe Ombudspersoni, janë përfshirë në mbrojtjen nga diskriminimi në margjina. Megjithatë, nuk ka asnjë institucion që merret vazhdimisht me barazinë gjinore në Bullgari.[4]

papunësia e të rinjve

Papunësia e të rinjve në Bullgari ishte 12.231 TP3T në vitin 2022, një rënie prej 3.6 pikë përqindje nga viti 2021.[5] NSG vuri në dukje se, megjithëse nivelet e pjesëmarrjes në tregun e punës janë rikuperuar mes të rinjve që nga pandemia, ato janë ende nën mesataren e Bashkimit Evropian, veçanërisht për të rinjtë me arsim të ulët ose aftësi të kufizuara dhe ata nga zonat rurale ose minoriteti rom. Papunësia e lartë e të rinjve në përgjithësi rrjedh nga një sërë faktorësh, të tillë si mungesa e përvojës së punës dhe kontakteve profesionale, aftësitë e pazhvilluara dhe një rrezik më i lartë për t'u punësuar joformalisht ose në mënyrë të pasigurt.[6] Komisioni Evropian thekson çështjen strukturore të arritjeve të dobëta arsimore në Bullgari: Programi i OECD për Vlerësimin Ndërkombëtar të Studentëve (PISA) tregon se mosarritja në aftësitë bazë është dy herë më e lartë në Bullgari sesa mesatarja e BE-së.[7] Kjo rezulton në një mospërputhje midis aftësive të kërkuara nga punëdhënësit dhe atyre të fituara nga të rinjtë në Bullgari, veçanërisht ata me prejardhje të pafavorshme. Pasojë e papunësisë është një ikje e konsiderueshme dhe sistematike e trurit, e cila ka vazhduar për shumë dekada. NSG tërhoqi vëmendjen për situatën paradoksale në të cilën Bullgaria nuk është në gjendje të mbajë të rinjtë e saj me arsim të lartë, ndërkohë që kërkesa për këta punëtorë shumë të kualifikuar rritet. Ata vunë në dukje gjithashtu se kërkohen një sërë aftësish të reja, të përqendruara në teknologji dhe TIK, por që këto janë të vështira për t'u fituar në Bullgari.

Përfshirja e migrantëve, refugjatëve, azilkërkuesve dhe grupeve vulnerabël

Rreth 319,000 refugjatë ukrainas mbërritën në Bullgari gjatë periudhës së raportimit, nga të cilët rreth 114,000 iu dha mbrojtje e përkohshme, duke përfshirë rreth 40,000 fëmijë. Autoritetet bullgare ishin të shpejtë për të miratuar procedura për të lejuar integrimin e shpejtë të fëmijëve ukrainas në kopshtet dhe shkollat bullgare. Këto përfshijnë përdorimin e vlerësimit të arsimit të arritur më parë për të gjetur një vend të përshtatshëm. Pasi të regjistrohen, fëmijëve ukrainas u jepet trajnim shtesë në bullgarisht si gjuhë e huaj, si dhe mbështetje psikologjike nëse është e nevojshme. Burime shtesë janë vënë në dispozicion për fëmijët me nevoja të veçanta arsimore.

Janë marrë gjithashtu masa për integrimin e shpejtë të ukrainasve në tregun e punës. Dhënia e statusit të refugjatit ose mbrojtjes ndërkombëtare parashikon të drejtën e menjëhershme për të punuar në Bullgari. Për më tepër, Bullgaria vërteton kualifikimet e arritura më parë të ukrainasve, si dhe mësimin e tyre joformal dhe joformal. Programe shtesë, si programi i Punësimit dhe Trajnimit të Refugjatëve, u ofrojnë refugjatëve trajnime në gjuhën bullgare dhe rimbursojnë kontributet e sigurimeve shoqërore të punëdhënësve që punësojnë refugjatë. Falë këtyre masave, 701 TP3T refugjatë ukrainas janë gati të fillojnë punën menjëherë, sipas një sondazhi të kryer nga autoritetet bullgare. Dhe bizneset bullgare kanë punësuar shumë ukrainas, kryesisht në fushën e teknologjisë së informacionit, inxhinierisë dhe turizmit. Megjithatë, NSG vuri në dukje se hapja e Bullgarisë ndaj refugjatëve ukrainas qëndron në kontrast të fortë me qëndrimin e vendit ndaj refugjatëve nga Lindja e Mesme dhe Afrika. Ndërsa refugjatët ukrainas fillimisht u strehuan në vendpushimet bregdetare, azilkërkuesit e tjerë u vendosën në kampe emigrantësh pa të drejtë lëvizjeje të lirë. Ukrainasit morën akses të menjëhershëm në kujdesin shëndetësor dhe arsimin, ndërsa sirianët, afganët, irakianët dhe të tjerët jo. Meqenëse Bullgaria është përgjithësisht një vend tranzit – dhe jo një destinacion përfundimtar – për refugjatët dhe azilkërkuesit joukrainas, qeveria bullgare nuk ka ndjerë nevojën për masa për të mbështetur integrimin e tyre në shoqërinë bullgare.[8]

[1] Instituti Evropian për Barazinë Gjinore (2023), Indeksi i Barazisë Gjinore 2022 – Bullgari: https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2022/country/BG

[2]  BTA (2023), Gratë në Bullgari më të prekura nga inflacioni sesa burrat për shkak të hendekut të pagave - Sindikata: https://www.bta.bg/en/news/economy/419403-women-in-bulgaria-more-affected-by-inflation-than-men-due-to-pay-gap-trade-uni

[3] Fondacioni Ekaterina Karavelova (2023), Barazia gjinore në politikë - Sfidat dhe mundësitë në kontekstin bullgar: https://ekfwomen.org/wp-content/uploads/2023/03/gender_equality_in_politics_web_eng.pdf

[4] Komisioni Evropian (2022), Raporti i vendit - Barazia gjinore, Bullgari: https://www.equalitylaw.eu/downloads/5662-bulgaria-country-report-gender-equality-2022-1-56-mb

[5]  Statista (2023), Bullgari – papunësia e të rinjve: https://www.statista.com/statistics/811729/youth-unemployment-rate-in-bulgaria/

[6] Albena Vutsova dhe Martina Arabadzhieva (2022), Tre raste lindore të tendencave të papunësisë së të rinjve – Bullgari, Rumani, Serbi: https://ideas.repec.org/a/bas/econst/y2022i3p94-110.html

[7] Komisioni Evropian (2023), Raporti i Shtetit 2023 – Bullgari: https://economy-finance.ec.europa.eu/system/files/2023-05/BG_SWD_2023_602_en.pdf

[8] Këshilli Evropian për Refugjatët dhe Mërgimtarët (2023), Raporti i Vendit – Bullgari: https://asylumineurope.org/reports/country/bulgaria/

Hulumtimi nga Eurofound tregon se 131 TP3T bullgarë luftojnë për të balancuar punën me jetën e tyre personale. Burrat që punojnë kanë dy herë më shumë gjasa se gratë që punojnë ta përjetojnë këtë problem. Nga të gjithë bullgarët e punësuar, 43,51 TP3T besojnë se pajtimi i punës dhe jetës personale kërkon përpjekje dhe stres shtesë nga ana e punëtorit. Më shqetësuesja është se një në tre punonjës bullgarë punon më shumë se 45 orë në javë dhe gjysma punojnë të paktën dy të shtuna në muaj. Për më tepër, gratë duket se vuajnë më shumë se burrat nga mungesa e një ekuilibri punë-jetë.[1] Ndërsa numri i grave që punojnë mbi 48 orë në javë është i përafërt me atë të burrave, dhe ndërkohë që shumë familje kanë të ardhura të dyfishta, gratë bullgare kryejnë më shumë punë të papaguara të shtëpisë dhe kujdesit sesa burrat, duke prishur ekuilibrin e tyre punë-jetë.[2]

Direktiva e ekuilibrit mes punës dhe jetës dhe Direktiva e kushteve transparente dhe të parashikueshme të punës u transpozuan në ligjin bullgar në vitin 2022. Ndër masat e tjera, këto sqaruan përcaktimin e kohës së punës për punën në detyrë dhe në gatishmëri, futën lejen prindërore me pagesë për baballarët dhe kërkonte që punëdhënësit të siguronin orare të qarta të punës dhe njoftim të mjaftueshëm për ndërrimet. Prindërve që punojnë të fëmijëve nën tetë vjeç dhe punëtorëve të tjerë me përgjegjësi përkujdesjeje iu dhanë të drejta më të mëdha për punën në distancë për t'u mundësuar atyre të balancojnë kujdesin dhe përgjegjësitë e punës. Megjithatë, këto të drejta mund të mohohen nga një punëdhënës përmes një deklarate të motivuar. Së fundi, të drejtat e pushimit të paguar u janë shtrirë të rinjve në punët e tyre të para: Ata tani duhet të punojnë vetëm për një muaj përpara se të mund të marrin leje me pagesë, në krahasim me periudhën e mëparshme prej tetë muajsh.[3] Megjithatë, një detyrim i ri për punëdhënësit për të monitoruar dhe raportuar lejet në sistemin e sigurimeve shoqërore pengohet nga mungesa e një sistemi raportimi të dixhitalizuar dhe të unifikuar. NSG gjithashtu raportoi se përdorimi i punës në distancë dhe fleksibël u bë më i zakonshëm në Bullgari pas pandemia, duke përmirësuar aftësinë e punëtorëve të kualifikuar për të balancuar punën dhe jetën e tyre personale. Asnjë ndryshim tjetër në rregulloret e punës apo përbërjen e dialogut social nuk ka ndodhur gjatë periudhës, kryesisht për shkak[4]mungesa e një qeverie të qëndrueshme.[5]

[1] Pasaporta për Tregti 2.0 (2023), Bilanci i Punës dhe Jetës – Bullgari: https://businessculture.org/eastern-europe/bulgaria/work-life-balance/

[2] Manager.bg (2023), Përkufizimi i ri i balancës punë-jetë: https://manager.bg/job-%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%B6%D1%8A%D1%80/noviat-balans-mezdu-profesionalen-i-lichen-zivot-v-promenenia-svat

[3] EY (2022), Ndryshime shtesë në ligjin bullgar të punës në lidhje me kohën aktive dhe joaktive në gatishmëri dhe pushimet: https://www.ey.com/en_bg/law/additional-changes-in-bulgarian-labour-law-concerning-active-and

[5] Eurofound (2023), Të jetosh dhe të punosh në Bullgari: https://www.eurofound.europa.eu/en/country/bulgaria

Akses në kujdesin shëndetësor

NSG raportoi se pengesa më e madhe për të drejtën efektive të bullgarëve për kujdes shëndetësor është vazhdimësia e pagesave të larta nga xhepi për shërbimet shëndetësore. Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), këto pagesa përfaqësonin 391 TP3T të shpenzimeve shëndetësore në vitin 2019, shumë më lart se mesatarja e Bashkimit Evropian prej 21%. Të dhënat më të fundit nga zyra e OBSH-së në Evropë zbuluan se një në pesë familje bullgare kryen pagesa nga xhepi që tejkalonin aftësinë e tyre për të paguar me të paktën 401 TP3T. Shpenzime të tilla katastrofike shëndetësore mund të bëjnë që një familje të mos jetë në gjendje të përballojë gjërat e nevojshme si ushqimi, energjia dhe strehimi. Ka më shumë gjasa të prekë të moshuarit, njerëzit që jetojnë në zonat rurale dhe njerëzit me të ardhura të ulëta. Mbi 151 TP3T e popullsisë nuk ka asnjë formë sigurimi shëndetësor dhe shteti paguan kontribute vetëm për ata që janë në varfëri ekstreme. Kjo do të thotë që shumë njerëz me të ardhura të ulëta duhet të paguajnë kontribute sigurimi pavarësisht se nuk janë në gjendje t'i përballojnë ato. Pavarësisht se kanë raportin më të lartë të spitaleve ndaj njerëzve në BE, bullgarët janë përgjithësisht të pakënaqur me ofrimin e kujdesit shëndetësor në vendin e tyre: 371 TP3T e të anketuarve ishin të kënaqur dhe 471 TP3T jo. Faktori më i madh i kësaj pakënaqësie është kostoja e barnave dhe e ekzaminimeve mjekësore. Një në pesë bullgarë raporton se ka ndërprerë marrjen e barnave me recetë për shkak të kostos dhe më shumë se një në katër (27%) bëri një vizitë te një mjek i specializuar për të njëjtën arsye. NSG gjithashtu vuri në dukje se aksesi në kujdesin shëndetësor është përgjithësisht më i shpejtë se mesatarja evropiane, me kohë më të shkurtra pritjeje, për sa kohë që një person mund të përballojë kostot e larta personale.[1]

[1] Organizata Botërore e Shëndetësisë në Evropë (2022), pagesat e larta të Bullgarisë nga xhepi për kujdesin shëndetësor minojnë përparimin drejt mbulimit universal shëndetësor: https://www.who.int/europe/news/item/19-07-2022-bulgaria-s-high-out-of-pocket-payments-for-health-care-undermine-progress-towards-universal-health-coverage

Liria e shtypit

Gazetarët bullgarë vazhdojnë të përballen me kërcënime dhe presion nga pronarët e mediave, publike dhe private. Pavarësisht nga një peizazh pluralist mediatik, pronësia mbetet e errët dhe shumë media varen nga subvencionet shtetërore, duke i bërë ato të pambrojtura ndaj ndikimit të qeverisë.[1] Një sondazh i kryer nga seksioni bullgar i Shoqatës së Gazetarëve Evropianë zbuloi një përqendrim të konsiderueshëm gjeografik të medias. Dy nga tre gazetarë të anketuar punojnë në Sofje dhe vetëm 181 TP3T e të anketuarve raportuan se punonin për media lokale ose rajonale. Megjithëse gazetarët raportuan një rënie të presioneve të jashtme që kufizojnë lirinë e tyre për të raportuar, ka pasur një rritje shqetësuese të vetëcensurës. Kjo vjen si rezultat i nevojës që degët të kultivojnë marrëdhënie të mira me biznesin dhe autoritetet në mënyrë që të mbeten ekonomikisht të qëndrueshme. Vazhdimi i punës varet nga të ardhurat nga reklamat nga bizneset private dhe qasja në informacion nga burime qeveritare, të cilat të dyja mund të tërhiqen nëse raportimi është kritik.[2] Monitoruesi i hapësirës qytetare CIVICUS e përcakton hapësirën qytetare në Bullgari si të ngushtuar.[3]

[1] Freedom House (2023), Liria në botë 2022 – Bullgari: https://freedomhouse.org/country/bulgaria/freedom-world/2022

[2] Shoqata e Gazetarëve Evropianë Bullgari (2022), Media nën zjarr, 2022 – Anketa vjetore për lirinë e fjalës në Bullgari: https://aej-bulgaria.org/wp-content/uploads/2022/10/Media-under-fire_EN.pdf

[3] CIVICUS (2023), Monitor - Bullgari: https://monitor.civicus.org/country/bulgaria/

Akses në energji

Masat për të trajtuar varfërinë energjetike në Bullgari pengohen nga mungesa e një përkufizimi zyrtar të vendit për këtë çështje. Sipas Statistikave të fundit të BE-së për të Ardhurat dhe Kushtet e Jetesës (EU-SILC) nga viti 2020, 27,51 TP3T familje bullgare luftojnë për t'i mbajtur shtëpitë e tyre të ngrohta në mënyrë adekuate dhe 22,21 TP3T janë të prapambetura në faturat e tyre të shërbimeve. Për më tepër, vetëm 250,000 nga 1.66 milionë bullgarë që jetojnë në varfëri marrin subvencione për ngrohje. Kjo çështje është përkeqësuar që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia dhe ndërprerja e mëvonshme e furnizimit me energji, pasi 751 TP3T gaz natyror të Bullgarisë dhe 100% qymyr të saj u importuan nga Rusia në vitin 2020.[1] Të dhënat e Eurostat nga viti 2021 treguan se Bullgaria është shteti i BE-së me problemin më të rëndë të varfërisë energjetike: 23,71 TP3T bullgarë nuk kanë qasje në ngrohje normale, krahasuar me mesataren e BE-së prej 6,9%.

[1] Rrjeti Evropian i Politikave Sociale (2022), Raporti Flash ESPN - Bullgaria: varfëria energjetike është sfida kryesore për politikën e përfshirjes sociale, për shkak të luftës në Ukrainë: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=1135&newsId=10318&furtherNews=yes